Ўзбекистонда экологик вазият, хусусан, атмосфера ҳавосининг ифлосланиши энди шунчаки мавсумий муаммо эмас, балки олий даражадаги сиёсий назоратга олинган фавқулодда масалага айланди. Президент администрацияси раҳбари Саида Мирзиёева Экология ва иқлим ўзгариши миллий қўмитасида ўтказган кенгайтирилган йиғилишда буни очиқ маълум қилди. Йиғилишнинг бош мессежи қатъий: давлат раҳбари ҳаво сифати бўйича ҳар куни ҳисобот талаб қилмоқда ва эндиликда ҳеч қайси масъул раҳбарнинг сусткашликка йўл қўйишга ҳаққи йўқ.
Сиёсий ирода ва кундалик назорат
Йиғилишда янграган энг муҳим янгилик — Президент Шавкат Мирзиёевнинг шахсан ўзи ҳаво тозалиги масаласини кундалик иш тартибига киритганидир. «Президентимиз мендан ҳар куни бу масала бўйича ҳисобот сўраяптилар», — деди Саида Мирзиёева.
Бу шуни англатадики, экология масаласи иккинчи даражали, қолдиқ принцип асосида молиялаштириладиган ва эътибор қаратиладиган соҳалар рўйхатидан чиқарилди. Администрация раҳбарининг иштироки ва Президентнинг кундалик назорат талаби муаммонинг нақадар жиддий тус олганини кўрсатади. Халқ саломатлиги билан бевосита боғлиқ бўлган бу йўналишда энди «қоғоздаги ҳисоботлар» эмас, реал натижалар талаб қилинади. Бу — ижро ҳокимияти учун жиддий сигнал: агар ҳаво сифати ўзгармаса, кадрлар масаласи кўриб чиқилиши мумкин.
Тизимсизлик — асосий душман
Саида Мирзиёева йиғилиш давомида йиллар давомида йиғилиб қолган муаммонинг илдизини аниқ кўрсатиб берди: тизимлилик ва режалаштиришнинг йўқлиги. Таҳлилларга кўра, шу вақтга қадар экологик муаммоларга қарши кураш асосан «ёнғин ўчириш» каби амалга оширилган. Яъни, чанг бўрони кўтарилганда ёки ҳаво ифлосланиши рекорд даражага етгандагина шошилинч чоралар кўрилган.
«Тизимлилик ва аниқ режалаштиришнинг йўқлиги илгари ҳаво сифати мунтазам ёмонлашишига олиб келган», — дея таъкидланди йиғилишда. Тарқоқ, бир-бирига боғланмаган чора-тадбирлар (масалан, бир жойда дарахт экиб, иккинчи жойда суғориш тизимини ўйламаслик) кутилган самарани бермаган. Шу сабабли, эндиликда Махсус комиссия олдига аниқ муддатларга эга бўлган, ўлчанадиган вазифалар қўйилди.
Комплекс ёндашув: Учта асосий фронт
Йиғилишда муаммони ҳал қилиш учун таклиф этилган ечимлар фақатгина дарахт экиш билан чекланиб қолмаслиги алоҳида қайд этилди. Саида Мирзиёева кўрсатиб ўтган стратегия учта асосий йўналишни қамраб олади:
Табиий омиллар (Кўкаламзорлаштириш): Бу шунчаки кўчат қадаш эмас, балки илмий асосланган «яшил белбоғ»ларни яратишни назарда тутади. Дарахтлар шаҳар микроиқлимини шакллантирувчи табиий фильтр вазифасини ўташи керак.
Инфратузилма (Ариқларни тиклаш): Бу нуқта жуда муҳим ва кўпинча эътибордан четда қоладиган жиҳат. Тарихан Ўзбекистон шаҳарларида, хусусан Тошкентда ариқлар тармоғи ҳаво намлигини таъминлаш ва чангни бостиришда ҳал қилувчи роль ўйнаган. Сўнгги ўн йилликларда кўплаб ариқларнинг кўмиб юборилиши ёки сувсиз қолиши шаҳарни «қуруқ чўл»га айлантирган омиллардан биридир. Ариқларни тиклаш — ҳаво сифатини яхшилашнинг энг арзон ва самарали усулларидан биридир.
Антропоген омиллар (Саноат ва иссиқхоналар): Саноат корхоналари ва иссиқхоналарнинг назоратсиз фаолияти, фильтрсиз мўрилар ҳавони заҳарлаётган асосий манбалардир. Бу йўналишда қатъий назорат ўрнатилиши, керак бўлса, жарималар ва фаолиятни тўхтатишгача бўлган чоралар кўрилиши кутилмоқда.
Реакциядан профилактикага ўтиш
Администрация раҳбари таъкидлаган «жавоб беришдан профилактикага ўтиш» тамойили давлат бошқарувидаги стратегик ўзгаришни англатади. Ҳозирги кунгача давлат идоралари муаммо юз бергандан кейин ҳаракат қилаётган эди. Янги талабга кўра, эндиликда ҳаво ифлосланишининг олдини олувчи механизмлар ишлаши шарт.
Бу ёндашув нафақат экологик, балки иқтисодий жиҳатдан ҳам муҳим. Чунки ифлосланган ҳаво оқибатида аҳоли саломатлигининг ёмонлашиши, нафас йўллари ва юрак-қон томир касалликларининг кўпайиши давлат бюджетига соғлиқни сақлаш тизими орқали катта юк бўлиб тушади.
Хулоса: Вақт зиқ, талаб қаттиқ
Саида Мирзиёеванинг ушбу йиғилиши Ўзбекистон экологик сиёсатида янги саҳифа очилганини билдиради. Масаланинг «президент назоратида» экани ва «кундалик ҳисобот» режимига ўтилгани масъулларга ортга чекинишга йўл қолдирмайди.
Агар белгиланган вазифалар — ариқларни тиклаш, саноат чиқиндиларини жиловлаш ва ҳақиқий яшил ҳудудларни яратиш қоғозда қолиб кетмаса, яқин йилларда аҳоли нафас олаётган ҳаво сифатида ижобий ўзгаришларни сезиши мумкин. Аммо бунинг учун аввало коррупциядан холи бўлган, шаффоф ва қатъий ижро интизоми талаб этилади. Администрация раҳбарининг «Халқимизнинг саломатлиги билан боғлиқ масалада сусткашликка йўл қўйишга ҳаққимиз йўқ» деган сўзлари бу жараёндаги асосий шиорга айланиши лозим.
