Футбол бўйича 2026 йилги жаҳон чемпионатига чипталарнинг ўта юқори нархларда сотувга чиқарилиши жаҳон футбол ҳамжамиятида кескин норозилик ва жанжалга сабаб бўлди. Football Supporters Europe (FSE) ташкилоти ФИФАнинг бу сиёсатини “мисли кўрилмаган хиёнат” ва “товламачилик” деб атади. Асосий айблов шундаки, ФИФА аввалги ваъдаларига (чипта нархи $60 атрофида бўлиши) зид равишда, гуруҳ босқичи ўйинлари учун чипта нархини $180 дан $700 гача, финал учрашувини эса $4185 дан $8680 гача белгилаган.
Бундай кескин нарх ошиши ФИФАнинг футболни глобал ва ҳаммабоп спорт тури сифатидаги асосий тамойилларига путур етказиши мумкин. Миллий футбол федерациялари ҳам норозилик билдириб, ФИФАдан чипта сотишни тўхтатиб туришни талаб қилмоқда.
Нарх сиёсатидаги келишмовчилик ва ФИФАнинг ваъдаси
Мухлисларнинг энг катта дарғазаблиги чипта нархларининг ФИФАнинг олдинги баёнотларига мутлақо тескари экани билан боғлиқ. Етти йил муқаддам АҚШ, Канада ва Мексика мезбонликка ариза топширар экан, дастлабки босқич ўйинлари учун минглаб ўринларни $21 каби арзон нархларда сотишга ҳаракат қилишини айтган эди. Бундай кескин фарқ – $21 ва $180 (гуруҳ ўйини учун минимал нарх) – ФИФАнинг аслида қиммат даромад манбаини арзон томоша тамойилидан устун қўйганини кўрсатади.
ФИФА президенти Жанни Инфантино мундиални тарихдаги энг буюк чемпионат бўлишини, стадионларда 7 миллион мухлис томоша қилишини таъкидлаган эди. Бироқ, амалдаги чипта нархлари бу 7 миллионнинг катта қисми фақат юқори даромадли мамлакат вакиллари бўлишига ишора қилмоқда. FSE буни “жаҳон чемпионатлари анъаналарига мисли кўрилмаган хиёнат” сифатида баҳоламоқда, чунки юқори нархлар ўртача даромадли мухлисларнинг ушбу футбол байрамида иштирок этиш имкониятини кескин чеклайди.
Ўзбекистон мухлислари учун икки карра қийинчилик
Маълумки, Ўзбекистон терма жамоаси илк бор жаҳон чемпионатининг финал босқичига йўлланма олди ва "K" гуруҳида Португалия, Колумбия каби кучли жамоалар билан беллашади. Ўзбекистонлик футбол мухлислари учун мундиалга бориш истаги фақатгина чипта нархи билан чекланмайди.
Қиммат чипталар: Ўзбекистон аҳолисининг ўртача даромад даражасини ҳисобга олсак, $180 ва ундан юқори нархдаги чипталар юртдошларимизнинг оммавий тарзда Жаҳон чемпионатига боришига жиддий тўсиқ бўлади.
Виза масаласи: АҚШ давлат департаменти чипта харид қилган мухлисларга виза суҳбатида устуворлик берилишини эълон қилган бўлса-да, чипта виза олишни кафолатламайди. Амалиётда АҚШ визасини олиш жараёни, айниқса, биринчи марта сафар қилаётганлар учун мураккаб ва ноаниқ ҳисобланади.
Шу сабабли, ФИФАнинг нарх сиёсати Ўзбекистон каби янги иштирокчи давлатларнинг содиқ мухлисларини қўллаб-қувватлашга қаратилган эмас, балки фақат даромадни максималлаштиришга қаратилгандек кўринмоқда.
Таҳлилий хулоса: Футболнинг глобал универсаллиги хавф остида
ФИФА томонидан чипталарнинг 8 фоизини миллий ассоциацияларга ажратиш каби кичик имтиёзлар катта нархлар фонида аҳамиятсиз бўлиб қолмоқда. Қимматчилик сиёсати ФИФАнинг халқаро турнирларни даромад манбаига айлантиришга бўлган устувор ёндашувидан далолат беради.
Бу ҳолатнинг энг катта салбий оқибати – футболнинг глобал универсаллиги ва ижтимоий аҳамиятининг бузилишидир. Жаҳон чемпионати ривожланган ва ривожланаётган давлатлар мухлисларини бирлаштирувчи ноёб платформа бўлиши керак. Аммо чипта нархларининг бундай ошиб кетиши, футболни бойлар учун томошага айлантириб, ўрта ва паст даромадли мамлакатлар мухлисларининг орзуларини поймол қилмоқда. ФИФА миллий федерациялар талабига қулоқ тутиб, турнирнинг маданий аҳамиятини сақлаб қолиш учун нарх сиёсатини зудлик билан қайта кўриб чиқиши лозим. Акс ҳолда, “Куппа-кундузи қароқчилик” деган айбловлар ФИФАнинг обрўсига жиддий зарар етказиши муқаррар.
