2024 йил январь-октябрь ойларида ўтказилган солиқ аудити натижалари, солиқ тўловчиларининг фақат 0,27 фоизида амалга оширилгани, солиқ назоратининг самарадорлиги ҳақида жиддий саволларни туғдирмоқда.  

Ўтказилган солиқ аудитлари: асосий натижалар

Солиқ хизмати органлари томонидан солиқларни тўламаслик хавфи юқори бўлган 1 518 та тадбиркорлик субъекти устидан аудит ўтказилди. Бу, фаолият кўрсатган жами солиқ тўловчиларнинг (566,8 минг) атиги 0,27 фоизини ташкил этади.

• Аниқланган солиқ хавфи суммаси: 3 834,8 млрд сўм

• Солиқ аудитида аниқланган сумма: 4 841,4 млрд сўм

Солиқ аудитида аниқланган сумма соҳалар кесимида қуйидагича тақсимланган:

• Савдо ва умумий овқатланиш соҳасида – 3 424,7 млрд сўм (70,7%)

• Қурилиш соҳасида – 460,9 млрд сўм (9,5%)

• Хизмат кўрсатиш соҳасида – 404,9 млрд сўм (8,4%)

• Ишлаб чиқариш соҳасида – 330 млрд сўм (6,8%)

• Қишлоқ хўжалиги соҳасида – 125 млрд сўм (2,6%)

• Транспорт соҳасида – 54,3 млрд сўм (1,1%)

• Бошқа соҳаларда – 41,6 млрд сўм (0,9%)

Бундан ташқари, 553 та солиқ тўловчида 8 360,3 млрд сўмлик солиқ базаси яширилгани аниқланган. Бу ҳолатнинг тафсилотлари қуйидагича:

• 266 та субъектда 2 512,5 млрд сўмлик реализатсия қилинган товарлар суммаси кўрсатилмаган.

• 172 та субъектда 2 714,2 млрд сўмлик товарлар инвентаризация пайтида омбор ёки реализация жойида мавжуд бўлмаган.

• 115 та субъектда 3 133,6 млрд сўмлик кирим қилинмаган товарлар сақланган ва (ёки) реализация қилинган.

Бугунги кунга келиб, аниқланган солиқ суммаларидан тўлов муддати келган 3 150,3 млрд сўмнинг атиги 1 125,6 млрд сўми (35,7%) тўлаб берилди.

Муаммонинг сабаблари

1. Кам аудит ўтказилиши: Солиқ аудитлари фақат 0,27 фоиз солиқ тўловчиларни қамраб олгани сабабли, кўплаб муаммолар яширин қолмоқда. Бу ҳолат солиқ тўловчиларининг ўз мажбуриятларига жиддий ёндашмаслигини кўрсатади. 

2. Яширилган солиқ базаси: Аниқланган солиқ базасининг катта қисмининг яширилиши тадбиркорлик субъектларининг қонунларга риоя қилмаслиги ва молиявий ҳисоб-китобларни нотўғри олиб боришининг натижасидир.

3. Солиқ тўловларининг паст даражаси: Аниқланган суммалардан фақат 35,7% тўланиши, солиқ тўловчиларининг ўз мажбуриятларини бажармасликдаги жиддий муаммони кўрсатади.

4. Тадбиркорлик субъектларида билимларнинг етишмаслиги: Кўплаб тадбиркорлар солиқ қонунларини яхши билмаслиги ёки уларга амал қилмаслиги сабабли солиқларни тўламасликка йўл қўйишмоқда.

Ечимлар 

1. Аудитларни кучайтириш: Солиқ хизмати органлари томонидан аудитларни кўпайтириш ва уларни мунтазам равишда ўтказиш зарур. Бу нафақат муаммоларни аниқлашга ёрдам беради, балки келажакда ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга ҳам хизмат қилади.

2. Тадбиркорлик субъектларига таълим бериш: Тадбиркорлик субъектларига солиқ қонунларини тушунтириш ва уларга солиқ мажбуриятлари ҳақида маълумот бериш зарур. Бу орқали улар ўз мажбуриятларини яхшироқ англаб, қонунларга риоя қилишга интилишлари мумкин.

3. Солиқ мукофотлари тизимини такомиллаштириш: Солиқ тўловчиларни қонунларга риоя қилишга рағбатлантириш учун мукофот тизимини жорий қилиш муҳимдир. Масалан, ўз вақтида тўловларни амалга оширган тадбиркорлик субъектларига чегирмалар ёки бошқа имтиёзлар берилиши мумкин.

4. Рақамлаштириш ва автоматлаштириш: Солиқ аудитларини ўтказиш жараёнини автоматлаштириш ва рақамлаштириш орқали аудитларнинг самарадорлигини ошириш мумкин. Бу жараён фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари билан мулоқотни осонлаштиради ва назоратни кучайтиради.

2024 йилнинг ўтган 10 ойида ўтказилган солиқ аудити натижалари солиқ тўловчиларнинг фаолиятида ҳуқуқбузарликлар сонининг ортишини кўрсатмоқда. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш учун солиқ назоратини кучайтириш, таълим бериш ва рақамлаштириш жараёнларини такомиллаштириш зарур. Фақат шунда тадбиркорлик субъектлари ўз мажбуриятларини бажаришга интилишади ва давлат бюджетига қўшимча даромадлар келтириши мумкин.

Ҳакимжон Фозилов – Бош муҳаррир