1957 йил. Сариқамиш кўли атрофида, Туркманистон билан Қорақалпоғистон чегараси. Геологлар гуруҳи бўриларни отиш учун Устюрт саҳросига вертолётда чиқади. Уларнинг режасида табиатга қарши уруш бор эди. Лекин ер юзидаги энг турли ҳикоялар тасодифлар орқали бошланади.
Офатдек қочаётган бўрилар орасида одам югураётганини кўришганида, одамлар юраги “тоқ” этиб кетди. Бу беш ёшларча бола эди. Қўрқув, инстинкт ва ота-оналик муҳаббатини ҳайвонлардан олган, юзидан ва ҳаракатларидан одам эмас, ҳайвонча ҳаёт кечирганлиги билинарди.
Ов тугади. Бўрилар ўлдирилди. Болани тутиш қийин бўлди — у тишлар, тирноқлар ва нафрат билан жавоб қайтарди. У одам эмас эди. Ёки одам бўлишни унутган, аниқроғи, ҳеч қачон ўрганмаган.
Жума деб аталган яна бир ҳаёт
Шифохонада унга "Жума Жумаев" деб исм қўйишди. Диагноз — олигофрения. У Тошовузга, кейинроқ Ашхобод ва Қизилқояга кўчирилади. Ҳар доим битта жойдан иккинчисига. Унга турмуш одатларини ўргатишарди: тугмалини ечиш, овқатни қошиқ билан ейиш, одамча гапириш... Ҳаммаси оғриқли ва маҳкумликдек оғир кечди.
Жума ёзишни, ўқишни, ҳатто шахмат ўйнашни ҳам ўрганди. Лекин у доимо бир нарсани унутмади — “оиласини”. Яъни бўриларни. У одамларни эмас, бўри онасини соғинарди. Унга “Онаинг ким?” дейишганда, у бўрининг суратини чизарди. “Мана бу — онам,” дерди, кўзлари ёшга тўлиб.
Шон-шараф ва сукут
1990-йиллар бошида журналистлар уни кашф этади. Влад Листьев бошчилигидаги телевизион гуруҳ, “Огонёк” журнали, “Московский комсомолец” газетаси – ҳаммаси унинг ҳикоясини халққа олиб чиқишга уринади. Лекин шоу зудлик билан тақиқланади. Мамлакат унга эмас, тинчлик ва сукутга муҳтож эди.
Ундан фильм олишга уринган режиссёр Булат Мансуров ҳам тоқат қилолмади. Фильм ман этилди, режиссёр чиқариб юборилди.
Жума 37 ёшида биринчи бор паспорт ва пенсия олади. Лекин у ҳеч қачон касалхона деворларидан чиқмади. Қизилқояда, юқори нурланиш даражасига эга шифохонада қолиб кетди. Охирги манзили — шахталар орасидаги хасталар учун унутилган муассаса. У ердаги нурланишга дош беролмаган шифокорлар ҳам ҳалок бўлди.
1996 йил. Журналистлар охирги марта уни кўришди. Шундан кейин шифохона эшиклари ёпилди. Жума ҳақидаги ҳар қандай маълумот — махфий бўлиб қолди. У қайси йили вафот этди? Қаерда дафн этилди? Бу саволларга ҳеч кимда жавоб йўқ.
Маугли бўлган, одам бўла олмаган
Жума Жумаев тахминан 50 йил умр кўрди. Бу – “Мауглилар” орасида рекорд ҳисобланади. Лекин фожиали ҳолат шундаки, у беш йил ҳайвонлар ичида, қолган 45 йил одамлар ичида яшаган бўлса-да, инсонлар жамиятини тушунилмас, ғамгин бир туғён деб қабул қилди.
Хулоса ўрнида
Жума — инсон ва жамият ўртасидаги кўприк. У кўприкда эмас, ғовда яшади. Инстинкт билан муҳаббатни, куч билан меҳрибонликни фақат ҳайвонлардан олган бола одамлар оламида зулм, руҳий оғриқ ва сукутни топди.
Шу боис, Жума Жумаев феномени фақат биология ёки психиатрия масаласи эмас. Бу — одамгарчилик, жамиятнинг бефарқлиги ва инсон табиатига оид фожиали савол. Биз у ҳақда гапиришдан тўхтасак, уни иккинчи марта ўлдирамиз.
