Ўзбекистоннинг давлат қарзи тез суръатлар билан ўсишда давом этиб, 2025 йил октябрь ҳолатига кўра, қарийб $43,969 млрдни ташкил этди. Бу кўрсаткич бир йил ичида 1,12 бараварга, яъни $4,884 млрдга ошган. Иқтисодиёт ва молия вазирлиги маълумотларига кўра, давлат қарзининг ялпи ички маҳсулот (ЯИМ)га нисбати 32,3 фоизга етган бўлиб, бу рақамлар мамлакатнинг қарз юки борасидаги асосий ташвишларни кучайтирмоқда.

Давлат қарзининг асосий улушини, яъни 84 фоизини — $36,721 млрдни ташқи қарз ташкил этмоқда. Бу, ўз навбатида, ЯИМнинг 27 фоизига тўғри келади. Ташқи қарз ўтган йилга нисбатан қарийб $4,5 млрд (+13,9%) ўсган.

2025 йилнинг учинчи чораги якунига кўра, ташқи қарзнинг деярли ярми — 47 фоизи ёки $17,429 млрд — давлат бюджетини қўллаб-қувватлашга йўналтирилган. Қолган маблағлар қуйидаги асосий соҳаларга тақсимланган:

• Ёқилғи-энергетика: $5,785 млрд (16%)

• Қишлоқ ва сув хўжалиги: $3,270 млрд (9%)

• Уй-жой коммунал хўжалиги: $3,071 млрд (8%)

• Транспорт ва инфратузилма: $2,875 млрд (8%)

Ташқи қарзнинг катта қисми халқаро молия институтлари ва хорижий ҳукуматлар молия ташкилотлари ҳиссасига тўғри келади.

1. Халқаро Молия Институтлари (54% — $19,846 млрд):

2. Хорижий Ҳукуматларнинг Молия Ташкилотлари (30% — $11,037 млрд):

• Хитой (Тараққиёт банки, Эксимбанк ва бошқалар): $3,763 млрд (10%)

• Япония (Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги ва бошқалар): $3,125 млрд (9%)

Қолган 16 фоиз инвесторлар, жумладан халқаро облигациялар ҳиссасига тўғри келади.

Ички давлат қарзи ҳам сезиларли даражада ошиб, $7,249 млрдга етган. Бу ўтган йилга нисбатан $392 млн (+6,7%) кўпдир. Ички қарзнинг ЯИМга нисбати 5,3 фоизни ташкил қилмоқда.

• Ички қарзнинг $4,285 млрди (10%) бир йилдан ортиқ муддатда сўндириладиган узоқ муддатли қарзлардир.

Иқтисодчиларнинг таҳлилига кўра, Ўзбекистон ялпи ташқи қарзнинг ўсиш суръати бўйича минтақада етакчилик қилмоқда. Жумладан, сўнгги 5 йилда ялпи ташқи қарз 2,5 бараварга ошган. Аҳоли жон бошига давлат қарзи 2025 йил 1 июль ҳолатига $1,154ни ташкил этди. Иқтисодчи Отабек Бакиров йил якунига бориб бу кўрсаткич $2 минглик чегарадан ошиб кетиши мумкинлигини тахмин қилмоқда.

Марказий банк раиси Темур Ишметов эса ташқи қарзнинг мутлақ миқдори ошаётганига қарамасдан, уни ЯИМга нисбатан баҳолаш зарурлигини таъкидламоқда. Унинг сўзларига кўра, "иқтисодиёт бундан тезроқ ўсмоқда" ва охирги беш йилда нисбий кўрсаткич 32 фоиздан 29 фоизга пасайгани учун "ташқи қарз барқарорлиги бўйича хатарлар йўқ".

Бош вазир ўринбосари Жамшид Қўчқоров ҳам давлат қарзининг "уятли ё муаммоли жиҳати йўқлигини" айтиб, қарз маблағлари инфратузилма, ижтимоий ва бошқа соҳаларни ривожлантиришга йўналтирилаётганини билдирган.

Евроосиё иқтисодий иттифоқи (ЕОИИ) мамлакатларининг умумий ташқи қарзи $561,9 млрдга етган. Қозоғистон Марказий Осиёда $172,8 млрд ялпи ташқи қарз билан етакчилик қилмоқда.

• Россия: $320,8 млрд (қисқа муддатли қарз улуши юқори — 43%)

• Қозоғистон: $172,8 млрд (узоқ муддатли қарз улуши энг юқори — 87%)

• Беларусь: $37,7 млрд

• Арманистон: $17,9 млрд

• Қирғизистон: $12,7 млрд

Қарз таркибида узоқ муддатли мажбуриятлар устунлик қилади. Ўзбекистон эса 2026 йилда давлат бюджети тақчиллигини молиялаштириш ва инвестицион лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш учун яна $5 млрд ташқи қарз жалб қилишни режалаштирмоқда.

Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг прогнозларига кўра, давлат қарзининг ЯИМга нисбати 2025–2028 йилларда 35 фоиз атрофида шаклланиши кутилмоқда. Шунингдек, 2025 йил бюджет тақчиллиги ЯИМда 3 фоиздан ошмаслиги прогноз қилинмоқда. Мутасаддилар бу даражанинг сақланиб қолиши ташқи қарз билан боғлиқ ҳеч қандай муаммони келтириб чиқармаслигига ишонтирмоқдалар. Бироқ, қарзнинг асосий қисми бюджетни қўллаб-қувватлашга йўналтирилаётгани ва қарзнинг мутлақ миқдорининг кескин ўсиши иқтисодий ривожланиш суръатларига мос келишини доимий мониторинг қилишни талаб этади.