Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) Наркотиклар ва жиноятчилик бўйича бошқармаси (UNODC) маълумотларига кўра, Мьянма кўкнори етиштириш бўйича сўнгги 10 йил ичидаги энг юқори кўрсаткичга эришиб, бу борада анъанавий етакчи Афғонистондан ўзиб кетди. 2025 йилда Мьянмада 53 минг гектардан ортиқ майдонда кўкнори экилган. Бу 2015 йилдан бери қайд этилган энг йирик майдон ҳисобланади. Энг муҳими, Мьянмада ишлаб чиқарилаётган героиннинг катта қисми эндиликда Ғарб бозорларига йўл олмоқда, бу глобал гиёҳванд моддалар савдоси харитасида жиддий ўзгаришлар юз бераётганидан далолат беради.
Глобал героин таъминотидаги бу силжишнинг асосий сабаби — 2022 йилда “Толибон” Афғонистонда кўкнори экишни тақиқлаб, бу соҳадаги фаолиятни кескин чеклаганидир. Афғонистондаги репрессиялар кучайганидан сўнг, UNODC’нинг таъкидлашича, “Жануби-Шарқий Осиёда ишлаб чиқарилган героин илгари ушбу минтақадан таъминланмаган бозорларга чиқаётган белгилар” кўринмоқда.
Мисол учун, 2024 йил ва 2025 йил бошларида Таиланддан Европа Иттифоқига йўл олган авиайўловчилардан 60 килограмм атрофида Мьянмага тегишли бўлиши мумкин бўлган героин мусодара қилинган. Бу ҳолат Мьянманинг Жануби-Шарқий Осиёдаги "Олтин Учбурчак" минтақасидаги позицияси янада мустаҳкамланиб, унинг маҳсулотлари энди Евроосиё ва Ғарб бозорларига фаол кириб бораётганини кўрсатади.
Мьянманинг кўкнори етиштиришда етакчиликни қўлга киритиши мамлакатдаги чуқур ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий беқарорликнинг оқибатидир. 2021 йилги ҳарбий тўнтаришдан сўнг кузатилаётган можаролар ва хавфсизлик муаммолари фермерларни кўкнори етиштиришга мажбур қилмоқда. Бошқа қонуний экинларни етиштириш ва сотишдаги қийинчиликлар фонида, кўкнори етиштириш фермерлар ва қуролли гуруҳлар учун асосий даромад манбаи бўлиб қолмоқда.
UNODC бош таҳлилчиси Иншик Симнинг сўзларига кўра, гиёҳванд моддалар иқтисодиёт учун икки томонлама роль ўйнайди: уруш шароитида даромад манбаи бўлиб хизмат қилса-да, можаронинг кучайиши ишчи кучининг етишмаслиги ва ўғитларга киришнинг чекланиши туфайли етиштириш жараёнини издан чиқариши ҳам мумкин.
Ҳисоботда қайд этилишича, 2024 йилдан буён кўкнори етиштириладиган майдонлар 17 фоизга кенгайган бўлса-да, ҳосилнинг умумий ҳажми деярли ўзгармай, 1000 тонна атрофида қолган. Бу, эҳтимол, юқорида қайд этилган можаролар туфайли ҳосилдорликнинг пасайганини билдиради.
Мьянма кўп йиллардан бери нафақат героин, балки ноқонуний қазиб олиш, интернет фирибгарлиги ва метамфетамин ишлаб чиқариш каби қора бозор фаолиятининг ҳам асосий марказига айланган. Мамлакатдаги ҳарбий ҳукмронлик ва ички можаролар қонун устуворлигини жиддий равишда пасайтириб, жиноий тармоқлар учун қулай муҳит яратмоқда.
Мьянманинг бу даражага чиқишининг яна бир қизиқ оқибати — Эроннинг қарори. Афғонистондаги кўкнори тақиқи сабабли, Эрон ҳаётий муҳим оғриқ қолдирувчи воситалар ишлаб чиқариш учун хомашё танқислигига дуч келди. Энди Эрон ҳукумати сўнгги ўн йилликларда илк бор қонуний тарзда “опий” ишлаб чиқаришни йўлга қўйишни режалаштирмоқда. Бу, глобал гиёҳванд моддалар бозоридаги мувозанатнинг нақадар нозик эканлигини ва бир ҳудуддаги кескин ўзгаришлар бошқа ҳудудларга қандай таъсир кўрсатаётганини кўрсатади.
Хулоса: Мьянманинг кўкнори етиштиришда Афғонистондан ўтиб кетиши — гиёҳванд моддалар савдосидаги янги геосиёсий тренднинг муҳим белгисидир. Афғонистондаги тақиқ ва Мьянмадаги сиёсий беқарорлик Жануби-Шарқий Осиёни героиннинг асосий глобал манбаига айлантирди. Бу ҳолат нафақат минтақанинг ўзига, балки Европа каби истеъмол бозорларига ҳам хавф солмоқда. Глобал ҳамжамият Мьянмадаги тинчлик ва барқарорликка эришиш орқалигина бу "қора" иқтисодиётга қарши самарали кураша олади.
