Ўзбекистонда 2025 йилнинг ўтган 11 ойи давомида 8,5 миллион литрдан ортиқ сифати паст нефть маҳсулотлари аниқлангани — мамлакат энергетика бозоридаги назорат ва истеъмолчилар хавфсизлиги билан боғлиқ жиддий муаммо мавжудлигини кўрсатмоқда. Электр энергияси, нефть маҳсулотлари ва газдан фойдаланишни назорат қилиш инспекцияси (Инспекция) томонидан ўтказилган кенг қамровли текширувлар натижалари бу соҳада фаолият юритаётган айрим тадбиркорлик субъектларининг стандартларга риоя қилмаётганини тасдиқлади.
Маълумотларга кўра, йил бошидан буён 632 та объект текширилган ва шуларнинг 210 тасида, яъни ҳар учта объектдан бирида сифат бузилиши ҳолатлари аниқланган. Жами 8,57 миллион литр маҳсулотнинг сотувга чиқишига йўл қўйилмаган. Бу рақам нафақат тахминий зарар кўламини, балки мунтазам назорат заруратини ҳам таъкидлайди.
Айниқса, 26 ноябрдан 2 декабргача бўлган бир ҳафталик муддатда 90 та АЁҚШдан олинган 191 та намуна таҳлили натижасида 23 та ҳолатда 306 минг литрдан ортиқ ёқилғининг стандартларга мос келмаслиги аниқланиб, сотувдан олингани — муаммонинг жорий ва долзарб эканлигини билдиради. Тошкент шаҳри ва вилоятида ўтказилган текширувларда ҳам 18 та ҳолатда 205 минг литрдан зиёд маҳсулот талабларга жавоб бермаслиги маълум бўлган.
Инспекция қайд этганидек, бундай ҳолатлар бозордаги носоғлом рақобатга сабаб бўлиши билан бирга, энг муҳими, истеъмолчилар хавфсизлигини ва автотранспорт воситаларининг техник ҳолатини жиддий хавф остига қўяди. Сифатсиз ёқилғидан фойдаланиш двигателларнинг тезроқ ишдан чиқишига, атроф-муҳитга зарарли чиқиндилар миқдорининг ошишига олиб келади.
Мамлакатда ёқилғи сифатини назорат қилиш тизимини кучайтириш борасида муҳим қадамлар ташланмоқда. Президентнинг 2025 йил 18 ноябрдаги қарорига асосан, 1 декабрдан бошлаб республикада экологик талабларга камроқ жавоб берадиган АИ-80 бензинининг сотуви тўхтатилди. Ушбу жараённинг назоратига Инспекция билан бирга Экология қўмитаси ҳам масъул этиб тайинланди.
Бундан ташқари, қонунчиликка киритилган янги ўзгаришлар назорат занжирининг масъулиятини янада оширди. Эндиликда, сифатсиз маҳсулотдан фуқаролар саломатлигига зарар етса, нафақат маҳсулотни сотувчи, балки унинг мувофиқлигини баҳолаган органлар ҳам жавобгарликка тортилади. Мутахассисларнинг фикрича, бу тартиб ёқилғининг бозор ва логистика жараёнидаги ҳар бир босқичида масъулиятни кучайтиришга қаратилган муҳим механизмдир. Маҳсулотни сертификатлаштириш ваколатига эга бўлган ташкилотларнинг жавобгарлиги ошиши, уларнинг ўз ишига янада виждонан ёндашишини талаб этади.
Ўзбекистонда аниқланган 8,5 миллион литр сифатсиз ёқилғи ҳажми — бу соҳадаги шаффофлик ва назорат тизимини такомиллаштириш лозимлигини яққол кўрсатади. Назорат чораларининг кучайиши, юқори октанли (АИ-92 ва ундан юқори) бензин турларига ўтиш ва мувофиқликни баҳолаш органларининг жавобгарлигини ошириш — мазкур муаммога қарши курашишнинг асосий йўналишлари ҳисобланади.
Аҳолининг сифатли ёқилғидан фойдаланишга бўлган ҳуқуқини таъминлаш, автопаркнинг техник хавфсизлигини ошириш ва мамлакат экологиясига зарарни камайтириш учун назоратни тизимли ва узлуксиз олиб бориш талаб этилади. Эндиликда, Инспекция ва Экология қўмитасининг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари нафақат сифатсиз ёқилғини сотувдан олишга, балки унинг ишлаб чиқариш ёки импорт қилиш занжиридаги сабабларини бартараф этишга қаратилиши лозим.
Сифатсиз ёқилғи муаммоси, пировардида, мамлакат иқтисодиётига ҳам салбий таъсир кўрсатади, чунки бу импортга қарамликни ошириши ва истеъмолчиларнинг ёқилғи бозорига бўлган ишончини пасайтириши мумкин. Шу боис, назорат натижаларини мунтазам ва шаффоф эълон қилиб бориш, ҳамда сифат стандартларига риоя қилмаган субъектларга нисбатан қатъий жазо чораларини қўллаш муҳим аҳамиятга эга. Қонунчиликдаги янги тартиблар эса масъулиятни фақат сотувчига эмас, балки бутун таъминот занжирига юклаш орқали тизимли ўзгаришларга асос яратади.
