Ҳиндистоннинг Уттар-Прадеш штатида юз берган жиноий ҳодиса сўнгги йиллардаги энг ғалати фирибгарлик ҳолатларидан бири сифатида баҳоланмоқда. Варанаси шаҳрида рафиқасини ўлдиришда айбланиб қамоққа тушган Рамжит Ядав “Шоушенкдан қочиш” (1994) фильмидаги бош қаҳрамон Энди Дюфрейндан илҳомланган ҳолда озодликка чиқишнинг ноодатий усулини қўллади. Бу ҳақда The Times of India 2025 йил октябрь ойида хабар берди.
Факт: “Ҳийла билан қочиш” схемаси
Маълумотларга кўра, Рамжит Ядав қамоқхонадаги чек дафтарчасини гаров сифатида кўрсатиб, вақтинча озодликка чиқиш ҳуқуқини қўлга киритган. У қамоқхона ҳисобидан 30 минг рупий (тахминан 338 доллар) ечиб олган ва бу жараёнда унга қамоқхона бош ҳисобчиси, бир қўриқчи ҳамда ўзига ўхшаган маҳкум ёрдам берган.
Бухгалтериядаги назорат етишмовчилиги туфайли фирибгарлик дарҳол аниқланмаган. Фақатгина тўрт ой ўтгач, қамоқхона бошлиғи ҳисобдан 2,6 минг рупий шубҳали равишда ечиб олинганини пайқаган ва ички текширув бошланган. Текширув натижасида Ядавнинг қилмиши фош бўлган ва жиноятда иштирок этган тўрт киши полиция томонидан ҳибсга олинган.
Таҳлил: Нега “Шоушенк” сценарийи реал ҳаётда иш берди?
Мутахассислар бу ҳолатни Ҳиндистондаги жиноий адлия тизимидаги тизимли муаммолар билан боғлашмоқда. Ҳуқуқшунос Раджив Кумарнинг Hindustan Times нашрига айтган сўзларига кўра, “қамоқхоналарда молиявий назоратнинг етишмаслиги, қўлёзма асосидаги ҳисобот тизими ва рақамли аудиторликнинг сустлиги бундай ҳодисалар учун замин яратади”.
Шу билан бирга, журналистик таҳлилчилар фикрича, бу воқеа Ҳиндистон жиноят тизимидаги “инсон омилига” хос заиф нуқталарни ҳам кўрсатади. BBC Hindi таҳлилчиси Минакши Гупта таъкидлаганидек, “агар маъмурият ички аудиторликни мустақил органлар орқали амалга оширмаса, ҳатто кичик коррупция ҳолатлари ҳам йирик жиноятларга айланиши мумкин.”
Маданий омил: Голливуд таъсири
“Шоушенкдан қочиш” фильми ҳинд жиноят психологиясида ўз ўрнига эга бўлиб келмоқда. Фильмдаги озодликка интилиш ғояси баъзи маҳкумлар учун руҳий “илҳом манбаи”га айланган. Масалан, 2023 йилда The Indian Express икки ўқитувчи “Breaking Bad” сериалидан илҳомланиб, яширин нарколаборатория очганини ёзганди. Яъни, оммавий маданиятдаги қаҳрамонлик образлари айрим шахслар онгида “фирибгарликни оқлайдиган сценарий” сифатида шаклланмоқда.
Жиноят ва жамоатчилик ишончи
Ядав иши фақат бир маҳкумнинг айёрлиги эмас, балки қамоқ тизимининг ички ишонч механизмининг емирилишини ҳам кўрсатди. Ҳиндистон Ички ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, мамлакатдаги қамоқхоналарда сўнгги 5 йилда камида 260 та молиявий бузилиш ҳолати қайд этилган. Уларнинг кўпчилиги қўлёзма шаклидаги ҳисобот тизими билан боғлиқ бўлган.
Мутахассислар фикрича, мазкур ҳолат рақамли мониторинг тизимларини жорий этиш, молиявий операцияларни автоматлаштириш ва ҳар бир маҳкум учун биометрик идентификацияни мажбурий қилиш зарурлигини кўрсатади.
Хулоса
Рамжит Ядав иши бир томондан, классик Голливуд сюжети қандай қилиб реал ҳаётда “ишлаши” мумкинлигини намоён этди. Аммо бошқа томондан, бу воқеа Ҳиндистондаги жиноят адлия тизимидаги тизимли бўшлиқлар, инсон омиллари ва назорат етишмовчилигини ҳам фош қилди. Агар давлат муассасалари рақамли шаффофликни таъминламаса, “Шоушенк” сценарийлари яна қайталаниши мумкин.
