Жиззах шаҳрида давлат хизматчиси – “Ҳудудгаз Жиззах” филиали етакчи мутахассиси 6 минг АҚШ доллари миқдорида пора олган пайтда ДХХ ходимлари томонидан ушланди. Расмий маълумотларга кўра, у аниқланган қоидабузарлик ҳақидаги далолатномани бекор қилиш ва жиноят иши қўзғатмаслик эвазига пул талаб қилган.
Бу ҳолат нафақат якка шахснинг жинояти, балки газ таъминоти тизимидаги илдиз отган коррупциявий хатарлар ҳақида ҳам жиддий сигналдир.
Пора – хизмат вазифасини “сотиш”нинг классик кўриниши
Тергов маълумотларига кўра, ушбу мутахассис хусусий корхонадаги текширув вақтида газ ҳисоблагичда носозлик аниқлаб, бу ҳақда расмий далолатнома тузган. Бироқ у кейинчалик ўз ваколатидан фойдаланиб, ҳужжатни бекор қилиш ва ишни “ёлғондан ёпиб қўйиш” учун 6 минг доллар талаб қилган.
Давлат хавфсизлик хизмати тезкор тадбири чоғида у сўралган маблағни иш жойи олдида олган пайтда ашёвий далиллар билан қўлга олинган.
Лаборатория хулосасига кўра, корхонадаги ҳисоблагич ташқи таъсирсиз ҳолда носоз бўлган — яъни у фирибгарликда эмас, табиий техник нуқсонда айбдор бўлган. Демак, “етакчи мутахассис” фуқаронинг ҳуқуқий заифлигидан фойдаланиб, шахсий манфаат учун вазиятни босим воситасига айлантирган.
Коррупциянинг муаммоси — тизимий иллат
Бу каби ҳолатлар фақат алоҳида ходимнинг виждонсизлиги билан изоҳланмайди. Энергетика ва коммунал хизматлар соҳасида назорат жараёнлари ҳануз “инсон омили”га қаттиқ боғлиқ. Ҳар бир текширувда хизматчи қарор қабул қилувчи ягона шахс сифатида қатнашса, “келишиш”, “ёпиш”, “сотиш” имкони доим бўлади.
Таъминот тизимидаги паст маош, етарли жамоат назорати йўқлиги ва ички аудиторликнинг сустлиги эса бу иллатни яна ҳам чуқурлаштиради. Бошқача айтганда, “Ҳудудгаз” тизимидаги коррупция фақат бир ходимнинг эмас, балки умумий бошқарув маданиятининг қўпқорлигидан далолат беради.
Нега бундай ҳолатлар такрорланяпти?
Сўнгги йилларда “газ соҳасида ислоҳотлар” шиори остида қатор янгиланишлар амалга оширилди: рақамли ҳисоблагичлар, автоматлашган назорат тизимлари, онлайн ҳисоб-китоб платформалари жорий этилди. Лекин инсон омилини бутунлай чиқариб ташлашнинг иложи бўлмагани учун, коррупция хавфи сақланиб қолмоқда.
Тизимда хизматчиларнинг жавобгарлиги ва назорати автоматлаштирилмаган. Масалан, ҳар бир текширув натижаси ягона базага киритилиши, далолатномалар электрон тарзда тасдиқланиши керак эди. Шу тарзда ходим “ҳужжатни йўқ қилиш” ёки “бошқача тузиш” имконига эга бўлмас эди.
Давлатнинг жавоби: шаффофлик ва жавобгарлик
Охирги йилларда коррупцияга қарши кураш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири сифатида белгиланган. ДХХ ва Бош прокуратура тизими томонидан амалга оширилаётган бундай тезкор тадбирлар жамиятдаги жавобгарлик муҳитини кучайтиришга қаратилган.
Бироқ, ушбу жараён фақат “ушлаш” билан чекланса, муаммо илдизи қирқилмайди. Коррупциянинг олдини олиш учун институционал ечимлар зарур:
хизматчиларнинг моддий таъминоти ва мотивациясини ошириш;
текширув жараёнларини тўлиқ рақамлаштириш;
жамоатчилик ва ОАВ орқали очиқ ҳисобот тизимини жорий этиш.
Шундагина давлат хизматчиларида “ҳар бир харакат ёзиб қолдирилади” деган хиссиёт шаклланади ва порахўрлик хавфи сезиларли даражада камаяди.
Хулоса: нафсга берилган хизмат – давлатга хиёнат
Жиззахдаги мазкур ҳолат нафақат бир шахснинг жинояти, балки давлат хизматининг маънавий қиёфасига соя солувчи ҳолатдир. Ҳар бир хизматчи фақат моддий фойда эмас, жамоат ишончи учун ҳам жавобгар эканини унутмаслиги керак.
Коррупция фақат порахўрни эмас, балки бутун тизимга ишончни емирувчи иллатдир. Унга қарши курашиш учун жавобгарлик фақат ДХХ зиммасида эмас, ҳар бир фуқаро, ҳар бир раҳбар ва ҳар бир ташкилот зиммасидадир.
