Ўзбекистонда тадбиркорлар 2025 йилда чоп этилган онлайн НКТ ва электрон чекларда йўл қўйилган хатоларни 20 ноябрдан 10 декабргача тузатиши мумкин бўлади. Солиқ қўмитасининг бу қарори бизнес юритишдаги катта муаммолардан бирини енгиллатиши ва солиқ юкининг ноадолатли ошишининг олдини олиши мумкин. Яъни, давлат солиқ органлари хатога йўл қўйилган чекларни қайта кўриб чиқиш имконини бериб, “Солиқчи-кўмакчи” тамойилини амалий шаклда қўллай бошлади.
Энг муҳими — чеклардаги техник хатолар тадбиркорнинг солиқ юкини кескин ошиб кетишига олиб келиши мумкин. Масалан, сумманинг хато кўрсатилиши товар айланмаси сунъий равишда ошиб кетган кўринишни беради. Товар айланмаси 1 миллиард сўмдан ошса, тадбиркор ҚҚС тўловчисига айланади. Бу эса ҳисобот юритиш, ҳужжатлаштириш ва солиқ тўловлари жиҳатидан катта қўшимча юк демакдир.
Яна бир жиддий хусусият — айланма ортиши фойда солиғи миқдорига таъсир қилади. Айланмадан келиб чиқиб 15 фоизлик фойда солиғи ҳисобланадиган ҳолатлар кўпайиши тадбиркорларнинг харажатини кўпайтириши эҳтимолдан холи эмас. Шу боис Солиқ қўмитаси тузатиш механизмини жорий қилиш орқали ушбу хавфларни камайтиришни мақсад қилди.
Таҳрирлаш имконияти янги амалиёт эмас — ўтган йили 2023 йил 1 январдан чоп этилган чеклар бўйича ҳам шундай имконият берилган эди. Бу шундан далолат берадики, солиқ органлари тадбиркорлар фаолиятида учраб турувчи техник хатоларни тизимли муаммо сифатида кўрмоқда ва уни бартараф этиш бўйича доимий механизм яратишга ҳаракат қилмоқда.
Ҳозирча тўлиқ қўлланма эълон қилинмаган, аммо техник имкониятлар яратилаётгани маълум қилинди. Демак, яқин кунларда тадбиркорлар чек таҳрирлаш жараёни, талаб қилинадиган ҳужжатлар ва имконият доираси ҳақида аниқ йўриқномага эга бўлади. Бунинг ўзи ҳам бизнес учун ҳуқуқий шаффофликни оширади, солиқ органлари ва тадбиркорлар ўртасидаги ишончни мустаҳкамлайди.
Иккинчи жиҳат — бу қарор иқтисодий муҳитдаги эволюцияни кўрсатади. Яъни давлат солиқ сиёсатини жазолашдан кўра, хатони тузатишга ёрдам беришга йўналдираётганини билдирмоқда. Идоравий ёндашувдаги бундай ўзгариш кичик бизнес учун айниқса муҳим: ҳар бир хато катта молиявий юкка айланиб кетиши мумкин бўлган шароитда бундай имконият ишбилармонлар учун реал енгиллик.
Шу билан бирга, чекларни таҳрирлаш имконияти солиқдан қочиш ёки айланмани яшириш воситасига айланмаслиги учун назорат механизмлари кучайтирилиши кутилмоқда. Бу жиҳатда рақамли солиқ тизимининг ривожланиши ва автоматлаштирилган текширувлар муҳим роль ўйнайди.
