«Титаник» йўловчиси Исидор Штраусга тегишли тилла чўнтак соатнинг 2,33 млн долларга қимматлашиши — нафақат аукцион оламида, балки тарихий хотира бозорида ҳам муҳим воқеа бўлди. Henry Aldridge and Son аукционида сотилган ушбу буюм «Титаник» билан боғлиқ артефактлар орасида энг қимматларидан бири сифатида қайд этилди. Мутахассислар бу жараённи оддий коллекционер интилиши эмас, балки тарихни шахсий буюмлар орқали қайта ҳис этишга бўлган глобал эҳтиёж билан изоҳлашмоқда.
Энг муҳим жиҳат — соат милларининг кема чўккан пайтда тўхтаб қолгани. Бу уни Колумбияда топилган ҳар қандай металл ёдгорликдан фарқли тарзда, тарихий воқеанинг «вақт гувоҳи»га айлантиради. Тарихшунослар бу каби артефактларнинг қиймати моддий қадрдан кўра, инсон фожиасини ҳаракатсиз ҳолда акс эттирган рамзий кучида эканини таъкидлайди. Яъни ушбу соат — воқеалар силсиласининг ўзига хос заррашаси.
Исидор Штрауснинг ўзи ҳам Америка капиталистик тараққиётида муҳим из қолдирган шахс. Macy’s чакана савдо тармоғи эгаларидан бири бўлган у катта тадбиркор, жамоат арбоби сифатида танилган. Аммо уни кенг жамоатчиликка машҳур қилган жиҳат — «Титаник»даги фожеали қарор. Кема айсберг билан тўқнашгач, унга қутқарув қайиғида ўрин таклиф қилинган бўлса-да, у аёллар ва болалар биринчи бўлиши кераклигини айтиб, қайиққа чиқишдан воз кечади. Рафиқаси Ида эса уни ёлғиз қолдирмаслик учун бирга қолади. Улар қайиқдаги ўринни ўз хизматкорига бериб, кема билан бирга ҳалок бўлади.
Бу воқеа нафақат тарихий манбаларда, балки Жеймс Кэмероннинг 1997 йилги машҳур фильмида ҳам акс этган. Фильмдаги кўйлакда ўзаро бош қўйиб ётган оқсоч эр-хотин манзараси айнан Штрауслар ҳақида. Шу жиҳатдан соатнинг қийматида фақат «Титаник» тарихининг эмас, балки оммавий маданиятдаги таъсирининг ҳам улуши катта.
Аукцион уйи маълумотига кўра, соат Штрауснинг жасади ва шахсий буюмлари билан бирга қидирув гуруҳи томонидан топилган. Кейинроқ унинг меросхўрларига топширилган. Ида Штрауснинг жасади эса ҳеч қачон топилмаган — бу ҳам фожеага дахлдор буюмларга яна бир қўшимча эмоционал қиммат қўшади. Тарихшунослар бундай артефактларнинг нархи кўтарилиб боришини айни пайтда оммавий эҳтиёжнинг ўзгариши, ҳодисаларни тарихий эмас, шахсий ракурсда ҳис қилиш тенденцияси билан боғлайди.
Бугунги кунда «Титаник» билан боғлиқ артефактлар бозори жадал ўсмоқда. Сабаби — 1912 йилда чўккан кема ҳали ҳам инсониятнинг энг кучли коллектив хотираларидан бири. Кема фожеаси муҳокама қилинган, тадқиқ этилган, фильмлар ва китобларга асос бўлган, аммо унга боғлиқ ҳар бир шахсий буюм янги эмоционал қатлам очади. Соатнинг рекорд нархга сотилиши ҳам ана шу «шахсий тарихларга бўлган глобал қизиқиш»нинг жонли шаҳодати.
Таҳлилчиларнинг фикрича, аукцион нархининг ошиши нафақат коллекционерлар рақобати, балки тарихий артефактларни инвестициявий актив сифатида кўриш тенденцияси билан ҳам боғлиқ. Яъни бугунги кунда тарихга оид эксклюзив топилмалар фақат музейларга эмас, балки хусусий капитал учун ҳам қимматли активга айланмоқда.
Исидор Штрауснинг соати ана шундай буюмлардан бири — бир вақтнинг ўзида тарихий ҳужжат, инсон фожиасининг рамзи ва коллекцион қадрият. Унинг рекорд нархда сотилиши «Титаник» фожеасига бўлган қизиқиш сусаймаганини, балки янги авлодлар учун ҳам долзарб аҳамият касб этаётганини кўрсатади.
