Швейцарияда 12 йилдан ортиқ вақт давомида Ўзбекистон собиқ президенти Ислом Каримовнинг қизига тегишли юзлаб миллион франклар музлатиб қўйилган. Гулнора Каримовага тегишли бўлган бу маблағлар, Швейцариянинг нуфузли шахсларнинг ноқонуний орттирилган маблағларини музлатиш, мусодара қилиш ва қайтариш бўйича энг йирик ҳолатларидан бири сифатида эътиборга олинмоқда.
Траст фонди ва маблағларнинг тақсимланиши
Швейцария федерал кенгаши, ушбу вазиятни ҳал қилиш учун БМТ ҳомийлигида ташкил этилган Швейцария-Ўзбекистон траст фондини танлаган. Ушбу фонд, 2012 йилда Женева ва Цюрихдаги банк ҳисобрақамларидан олиб қўйилган тахминан 800 миллион Швейцария франкидан 131 миллион долларини ўз ичига олади.
Траст фондидан 95 миллион доллардан кўпроғи аллақачон ўтказиб берилган. Чақалоқлар ўлимини камайтиришга қаратилган соғлиқни сақлаш соҳасидаги дастлабки лойиҳа учун 43,5 миллион доллар сарфланди, таълим соҳасидаги лойиҳага эса 23,5 миллион доллар йўналтирилди. Аммо, биринчи траншдан тахминан 28 миллион доллар ҳали ўзлаштирилмагани маълум.
Федерал ташқи ишлар департаменти маълумотларига кўра, фондни бошқариш қўмитаси ҳали ҳам ундан мақсадли фойдаланишни муҳокама қилмоқда. Шу сабабли, Швейцария Бош прокуратураси томонидан икки йилдан ортиқ вақт олдин қонуний равишда мусодара қилинган яна 230 миллион доллар маблағнинг ҳанузгача траст фондига ўтказилмагани муаммо туғдирмоқда.
Мусодара қилинган активларнинг тақсимланиши
Швейцария ва Ўзбекистон ўртасида яна бир тақсимлаш битимини тузиш зарур. Федерал адлия бошқармаси мусодара қилинган активлардан биргаликда фойдаланиш тўғрисидаги федерал қонун асосида Ўзбекистон билан музокаралар олиб бориши керак. 2018 йил май ойида Федерал кенгаш Каримова иши бўйича қонуний мусодара қилинган барча активларни тўлиқ қайтариш ҳақида қарор қабул қилган.
Федерал адлия бошқармаси Ўзбекистон билан мулк тақсимотига оид иккинчи битимнинг кечиктирилиши сабабларига изоҳ беришни истамади. Федерал ҳукумат адвокатлари биринчи келишувни оммага эълон қилишга қарши чиққан.
Суд жараёни ва экстрадиция
Швейцария Бош прокуратураси мусодара қилмоқчи бўлган яна 350 миллион Швейцария франкига келсак, Федерал жиноят суди апелляция палатаси 2022 йил июлда қарорни бекор қилиб, ишни қайта кўриш учун қуйи судга қайтарган. Гулнора Каримовага қарши суд жараёни ҳали якунланмаган.
Муаммо шундаки, Каримова Ўзбекистонда қамоқда сақланмоқда. Суд жараёнида иштирок этиш мақсадида унинг экстрадицияси масаласи муҳокама қилиниши керак. Федерал адлия бошқармаси маълумотларига кўра, экстрадиция учун сўров қилинаётган давлат аллақачон рухсат бериши керак.
Федерал жиноят суди бир неча ойдан бери Ўзбекистон ҳукумати билан алоқада бўлиб келмоқда, аммо бу гап экстрадиция ҳақида эмас, балки далиллар тўплаш ҳақида бормоқда. Суд ишни Ўзбекистонга ўтказиши мумкинми, деган саволга суд бош котиби Эстел де Люзе бир неча кишини сўроқ қилиш ҳақида гап кетаётганини айтди.
Гулнора Каримованинг Швейцариядаги ноқонуний маблағлари тақдири ҳали ҳам мураккаб ва аниқ ҳал қилинмаган ҳолатда қолмоқда. Швейцария ва Ўзбекистон ўртасидаги музокаралар, ушбу маблағларнинг тақсимланиши ва Каримованинг суд жараёнининг давом этиши кутилмоқда. Ушбу ҳолат, нуфузли шахсларнинг ноқонуний орттирилган маблағлари билан курашишда глобал миқёсдаги механизмларнинг самарадорлигини янгидан кўрсатади.
