Наврўз – миллий ўзлик тимсоли ёхуд Иброҳим ота хотиралари

Наврўз – миллий ўзлик тимсоли ёхуд Иброҳим ота хотиралари

Эски томорқадаги байрам

1968 йилнинг баҳори. Жиззахнинг Мирзачўл ҳудудидаги бир қишлоқ. Баҳор кечроқ кириб келадиган бу ҳудудда ҳар бир деҳқон илк иссиқ кунларни ғанимат билиб, ерга меҳр бериб ишлайди.

Иброҳим ота қўлидаги калтак билан томорқасидаги ўсимликларни текшириб чиқди. Унинг нигоҳи бир текис тозаланган ерга тушди. Чунки бугун Наврўз. Ҳар бир хонадон бу байрамга олдиндан ҳозирлик кўрган.

Ҳовлида аёллар сумалак қайнатиш билан банд. Эркаклар эса қўй сўйиш тадбирида иштирок этмоқда. Барча шоду-хуррам. Аммо Иброҳим ота байрамдан кўра, эртага нима бўлишини ўйлаб турибди. У ўғли Холмуродга паст овозда шундай деди:

— Болам, бу сумалакни ҳаммага кўп кўрсатаверма. Эртага совхоз маъмурияти келиб, "миллатчилик қилаяпсан" деб балога қоласан.

Холмурод ҳайрон қолиб:

— Дада, ахир бу байрам-ку! Барча нишонлаяпти, нега айб бўлиши мумкин?

— Қишлоқда ҳамма нишонлаяпти, аммо шаҳарда бунга яхшигина шубҳа билан қарашади.

Бу 1968 йил эди. Совет маъмурий тизими Наврўзни расман тақиқламаган бўлса-да, уни қўллаб-қувватламаган ҳам. Оммавий нишонланишга рухсат йўқ эди.

Наврўзнинг асрий тарихи: Марказий Осиёдан Бобилгача

Наврўз тарихи неча минг йилга бориб тақалади? Баъзи манбаларга кўра, бу байрам Марказий Осиё халқлари орасида камида 3000 йилдан бери мавжуд.

- Геродот манбаларидан маълум бўлишича, Наврўз Аҳоманийлар даврида (эрамиздан аввалги VI аср) нишонланган.
- Бобилликлар Янги йилни баҳорда кутиб олганлар.
- Зардуштийлик динида бу кун яхшилик ва нур қуввати ғалаба қозониши сифатида тасвирланган.

Аммо асрлар давомида ушбу байрам турли босқинлар ва маъмурий тузумлар таъсирида ўз шаклини ўзгартирган. Совет даврида эса у миллий маданиятдан ажратишга уринган маъмурий тизим сабабли расмий байрам сифатида тан олинмаган.

Мустақиллик ва Наврўзга қайтиш

1990-йилларга келиб, Наврўз расман тикланди. 1989 йилда Ислом Каримов ташаббуси билан Наврўзга давлат байрами мақоми берилди. Дастлаб бу қарор кўпчилик томонидан сиёсий қадам сифатида баҳоланган эди. Аммо вақт ўтиб, бу нафақат байрам, балки халқнинг тарихий қадрияти экани яна бир бор исботланди.

Мустақиллик йилларида Наврўз қайта тикланган анъаналар:
- Миллий спорт ўйинлари – кураш, ошиқ каби миллий халқ ўйинлари
- Дастурхон маданияти – сумалак, ҳалим, кўк сомса, ош тайёрлаш
- Меҳрибонлик ва саховат кунлари – кекса ва кам таъминланган кишиларга ҳомийлик

2010 йили Наврўз ЮНЕСКО томонидан инсоният номоддий маданий мероси сифатида эътироф этилди.

Келажакда Наврўз қандай аҳамиятга эга бўлади?

Бугунги кунда Наврўз нафақат бир кунлик байрам, балки экологик маданият ва яшил иқтисодиёт тамойилларига ҳам мос келади.

Табиат билан уйғунлик: ҳар бир Наврўзда экологик тадбирлар ўтказилиши керак.
Келажак авлодга ўргатиш: ёшларга Наврўз тарихи ҳақида чуқурроқ билим бериш муҳим.
Иқтисодий аҳамият: фермерлар учун Наврўз янги қишлоқ хўжалик мавсумининг бошланиши.