Антибиотиклар замонавий тиббиётнинг энг муҳим кашфиётларидан бири бўлса-да, уларни нотўғри қўллаш инсон саломатлиги учун жиддий хатар туғдириши мумкин. Шифокорлар огоҳлантиради: антибиотикларни ўзбошимчалик билан қабул қилиш инфекцияларни сурункали шаклга ўтказиши, дорига чидамли бактерияларни вужудга келтириши ва келгусида даволашни анча мураккаблаштириши мумкин. Шу боис антибактериал дориларни фақат тиббий кўрсатма билан қабул қилиш лозим. Қуйида антибиотикларни қайси ҳолларда қабул қилиш мумкин эмаслиги, қачон улар ҳақиқатан зарур бўлиши ҳақида таҳлилий маълумот берилади.
Биринчи навбатда, шифокорлар таъкидлаётган асосий қоида — ҳар қандай таъсирчан инфекцион ҳолатда ҳам антибиотик биринчи восита эмас. Кўплаб касалликларга вирус сабаб бўлади, вирусларга эса антибиотиклар таъсир қилмайди. Шу боис оғриқни енгиллаштириш ёки симптомларни камайтириш мақсадида уларни қабул қилиш нафақат фойдасиз, балки зарарли ҳам бўлиши мумкин. Айрим ҳолларда организмнинг табиий қуввати етарли бўлиб, антибиотиксиз ҳам касалликни енгиб ўтади.
Қулоқ касалликлари мисолида бу ҳолат яққол кўринади. Икки ёшдан катта болаларда кўплаб қулоқ инфекциялари бир неча кун ичида ўз-ўзидан пасаяди. Агар аломатлар бир-икки кун давомида камаймаса, шифокор текшируви талаб этилади. Аммо бошидаёқ антибиотик ичиш керак эмас. Фақат кучли оғриқ узоқ давом этганда ёки бактериал инфекция аниқланганда антибиотиклар жорий этилиши мумкин. Демак, қулоқ касаллигида антибиотик фойда бериши учун унинг сабаби вирус эмас, бактерия бўлиши шарт.
Теридаги аллергик касалликлар, хусусан экзема ҳолатларида ҳам антибиотиклар ёрдам бермайди. Қизариш, қичишиш каби белгилари бор экземани антибиотик билан даволашга уриниш акс таъсир қилиши ва терининг янада шилинишга олиб келиши мумкин. Лекин терида йирингли инфекция белгилари пайдо бўлса, бу ҳолат бактериал табиатга эга эканини кўрсатади. Ана шунда антибиотиклар ўринли бўлиши мумкин. Аммо буни ҳам шифокор тасдиқлаши керак.
Энг кўп учрайдиган респиратор инфекциялар — грипп, шамоллаш, бронхит — одатда вирусли келиб чиқишга эга. Бу каби касалликларда антибиотик ичиш фойда бермайди. Бироқ баъзи ҳолатларда бронхит узоққа чўзилса, йўтал икки ҳафтадан кўп давом этса ёки стрептакок инфекцияси тест орқали тасдиқланса, антибиотик давоси зарур бўлиши мумкин. Демак, респиратор касалликларда антибиотик қабул қилишнинг ягона меъёри — лаборатория ёки клиник тасдиқ.
Синуситда ҳам шунга ўхшаш манзара кузатилади. Совуқдан орттирилган тумов кўпинча бир ҳафтада ўтиб кетади ва бу ҳолатда антибиотик ёрдам бермайди. Аммо бош оғриғи узоқ давом этса, бурундан чиққан суюқлик яшил ва бадбўй тус олса, бу бактериал инфекциядан дарак беради. Шу вазиятда антибиотик жорий этилиши мумкин. Яъни тумов узоққа чўзилганда унинг вирусли эмас, бактериал табиатга ўтиши эҳтимоли ортган бўлади.
Сийдик йўллари инфекцияларида ҳам шошилиб антибиотик ичиш тўғри эмас. Таҳлилда бактериялар топилиши ҳар доим инфекцияни англатмайди — айрим ҳолларда организм уларни аломатсиз ҳам ушлаб тура олади. Агар оғриқ, ёниш, тез-тез сийиш каби белгилар бўлмаса, антибиотик қабул қилиш тавсия этилмайди. Лекин симптомлар намоён бўлса ва инфекция клиник жиҳатдан тасдиқланса, антибиотик даволаш умумий амалиётга мувофиқ ҳисобланади.
Шу билан бирга, антибиотикларни ўзбошимчалик билан қабул қилишнинг энг хавфли оқибати — дорига чидамли бактерияларнинг пайдо бўлиши. Бу эса катта жамият саломатлиги учун таҳдид. Агар антибиотиклар самарасиз бўлиб қолса, келгусида оддий инфекциялар ҳам оғир асоратларга олиб келиши мумкин.
Хулоса қилиб айтганда, антибиотиклар фақат аниқ бактериал инфекция ҳолатларида, тиббий кўрсатма асосида ва тўғри доза билан қабул қилиниши керак. Бошқа барча ҳолатларда уларни қабул қилиш хавфни кучайтириб, касалликни даволашни қийинлаштириши мумкин.
