Ўзбекистонда йил якуни иқтисодий ва солиқ соҳасидаги муҳим ислоҳотлар билан аҳамиятли бўлмоқда. Президент томонидан имзоланган янги қонунлар нафақат жорий йил бюджетига аниқлик киритди, балки тадбиркорлик муҳитини яхшилашга қаратилган жиддий либераллаштириш қадамларини ҳам белгилаб берди.
Бюджетдаги силжиш: Ижтимоий юк ва иқтисодий мантиқ
2025 йил 25 декабрда қабул қилинган ЎРҚ–1106-сонли Қонун билан жорий йилги Давлат бюджетининг параметрларига жиддий ўзгартиришлар киритилди. Бу ҳаракат одатдаги техник тузатиш эмас, балки давлатнинг йил якунидаги устуворликларини ифодаловчи қадамдир. Асосий эътибор «Камбағалликдан фаровонлик сари» дастурига қаратилгани Ўзбекистон иқтисодий сиёсатида ижтимоий ҳимоянинг роли ошиб бораётганини кўрсатади.
Бюджет маблағларининг қўшимча қисми таълим, соғлиқни сақлаш ва энергия самарадорлигига йўналтирилмоқда. Айниқса, кўп квартирали уй-жойлар ва ижтимоий муассасаларнинг энергия тежамкорлигини оширишга ажратилаётган маблағлар – совуқ мавсумдаги энергетик инқирозларнинг олдини олишга қаратилган стратегик қарор сифатида баҳоланиши мумкин. Шу билан бирга, Бюджет интизомини мустаҳкамлаш мақсадида маблағларнинг бир қисми мақбуллаштирилди. Бу иқтисодий тил билан айтганда, самарасиз йўналишлардан пул олиниб, реал натижа берадиган тармоқларга ўтказилганини англатади.
Солиқ ислоҳоти: Тадбиркор учун «ҳимоя қалқони»
Айни кунларда қабул қилинган яна бир муҳим ҳужжат – ЎРҚ–1108-сонли Қонун тадбиркорлар учун кутилган енгилликларни тақдим этди. Эндиликда «интизомли солиқ тўловчи» тушунчаси қонун билан ҳимояланмоқда. Хусусан, агар тадбиркор охирги уч ой давомида ҳисоботларни ўз вақтида топширган бўлса ва навбатдаги ҳисоботда беш иш кунигача кечиккан бўлса, унга нисбатан маъмурий иш қўзғатилмайди.
Бу ўзгариш солиқ идоралари ва бизнес ўртасидаги муносабатларда «жазоловчи» эмас, «кўмакчи» тамойили ишлай бошлаганининг белгисидир. Кўпинча техник хатолар ёки қисқа муддатли кечикишлар сабаб тадбиркорлар ортиқча бюрократия ва жарималарга дуч келар эди. Янги тартиб эса инсон омилини ва тасодифий хатоликларни инобатга олган ҳолда бизнесга нафас олиш учун жой қолдирмоқда.
Дебиторлик қарзлари ва ҚҚС: Назоратнинг янги механизми
Янги қонуннинг энг муҳим жиҳатларидан бири — солиқ қарзини дебиторлар ҳисобидан ундириш механизмидир. Солиқ қарзи бор юридик шахслар энди ўзларига қарздор бўлган шериклари ҳисобидан бюджет билан ҳисоб-китоб қилиш ҳуқуқига эга. Бу иқтисодиётда пул айланмасининг занжирли узилишларини (неплатежи) камайтиришга ёрдам беради.
Шунингдек, ҚҚС гувоҳномасини 30 кундан ортиқ муддатга тўхтатиб туриш энди иқтисодий суд тартибида ҳал қилинади. Бу солиқ органларининг ваколатларини маълум маънода чеклаш ва тадбиркорнинг ҳуқуқий ҳимоясини суд орқали кафолатлаш демакдир.
Имтиёзларнинг янги даври: Фақат амортизация орқали
Фойда солиғи бўйича имтиёзлар бериш тартиби ҳам қатъийлаштирилмоқда. Эндиликда имтиёзлар фақат асосий воситаларни тезлаштирилган амортизация қилиш ҳуқуқи орқали ва 3 йилдан ошмаган муддатга берилади. Бу давлатнинг «тайёр пул» беришдан воз кечиб, тадбиркорларни технологияларни янгилашга ва инвестиция киритишга ундаётганини кўрсатади.
Хулоса қилиб айтганда, 2025 йил якунидаги ушбу қонунчилик ўзгаришлари Ўзбекистон иқтисодиётида иккита параллел жараён кетаётганини тасдиқлайди: давлат харажатларини ижтимоий ҳимоя ва энергия хавфсизлигига йўналтириш ҳамда бизнес учун маъмурий юкни камайтириш. Бу қадамлар 2026 йилги Давлат бюджети ижроси учун мустаҳкам ҳуқуқий пойдевор бўлиб хизмат қилади.
