Тошкент шаҳридаги хизмат хонадонида ички ишлар органи ходими томонидан нарколаборатория ташкил этилган ҳолат мамлакатда ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизимидаги ички назорат самарадорлиги масаласини яна кун тартибига чиқарди.
Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) маълумотларига кўра, тезкор-қидирув тадбири давомида Олмазор тумани ИИО профилактика инспектори хизмат хонасида 10 кг 500 гр “Альфа-ПВП” ва 4 гр “Спайс” синтетик наркотиклари ҳамда уларни тайёрлаш воситалари аниқланган. Тергов жараёнида у моддаларни “Телеграм” орқали буюртма қилиб, яширин лабораторияда тайёрлагани ва тарқатишни режалаштиргани маълум бўлди.
Факт 1. Тизим ичида жиноят: ички назорат нега ишламайди?
Ички ишлар ходими иштирокидаги бу жиноят — охирги икки йилдаги иккинчи шундай ҳолат. 2024 йилда ҳам Сирдарё вилоятида ИИБ нозири ёрдамчиси гиёҳванд моддалар савдосида айблангани ҳақида ИИВ Матбуот хизмати хабар берган эди.
Таҳлилчилар фикрича, бундай ҳолатлар “ички хавфсизлик хизмати фаолиятидаги тузилмавий муаммолар” билан боғлиқ бўлиши мумкин. Мутахассис Абдулла Ҳасанов (собиқ ИИВ ходими)нинг айтишича, “қонунбузар ходимларни фош этиш фақат тадбирлар натижасида эмас, профилактика орқали амалга ошиши керак. Ҳозирда эса ички назорат тизими кўпинча факт юз бергандан сўнг ишлайди”.
Факт 2. Синтетик наркотиклар — янги таҳдид
ДХХ маълумотларига кўра, 2025 йил бошидан буён мамлакат бўйлаб синтетик турдаги гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ 1 200 дан ортиқ ҳолат қайд этилган. Улар асосан “Альфа-ПВП”, “Мефедрон” ва “Спайс” моддалари бўлиб, телеграм-ботлар орқали тарқатилади.
БМТнинг Гиёҳвандлик воситалари ва жиноятчиликка қарши кураш бўйича бошқармаси (UNODC) 2024 йил ҳисоботига кўра, Марказий Осиёда синтетик моддалар билан боғлиқ жиноятлар сони охирги уч йилда 45 фоизга ошган. Бу тенденция, мутахассислар таъкидлашича, “оммавий ишсизлик, ёшлар ўртасида паст даромад ва интернет орқали ёлланиш осонлиги” билан боғлиқ.
Метамфетамин: Хавфли кимёвий моддадан ижтимоий фожиаларга
Факт 3. Жазо чоралари ва ҳуқуқий амалиёт
Ўзбекистон Жиноят кодексининг 273-моддаси 5-қисмига кўра, гиёҳвандлик воситаларини тайёрлаш ва тарқатиш жинояти учун 10 йилдан 20 йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси белгиланган.
Ҳуқуқшунос Элёр Урдушев таъкидлаганидек, “бундай ҳолатларда нафақат шахсий жавобгарлик, балки лавозим назоратини амалга оширмаган мансабдорлар фаолияти ҳам ҳуқуқий жиҳатдан кўриб чиқилиши керак”. Бу, унинг сўзларига кўра, жиноятчиликка қарши тизимда “фақат реактив эмас, балки профилактик ёндашув”ни кучайтириш имконини беради.
Факт 4. Ижтимоий ва ахлоқий таъсир
Мазкур ҳолат ички ишлар тизимига нисбатан жамоат ишончини заифлатиши мумкин. Социологик тадқиқотларга кўра (“Ижтимоий фикр” маркази, 2023 йил), аҳолининг 61 фоизи “полиция тизимида коррупция ва суиистеъмол ҳолатлари” мавжудлигини тан олган. Бу рақам нафақат жиноят статистикасини, балки фуқароларнинг ҳуқуқни муҳофаза органларига муносабатини ҳам белгилайди.
Факт 5. Халқаро контекст
Бундай ҳолатлар фақат Ўзбекистонга хос эмас. 2024 йилда Қозоғистон ва Россияда ҳам ҳуқуқни муҳофаза органлари ходимлари иштирокида наркотик моддалар савдоси билан боғлиқ жиноятлар аниқланган. Масалан, Россия ИИВ маълумотларига кўра, 2023 йилда фош этилган “ички ходимлар иштирокидаги наркожиноятлар” сони 70 тага етган. Бу тенденция глобал миқёсда тизим ичидаги назорат муаммосини кўрсатади.
Хулоса
Тошкентдаги мазкур жиноят — якка ҳолат эмас, балки тизим ичидаги назорат, ахлоқий стандарт ва кадрлар танлови муаммоларини ёритиб берди. Агар ички хавфсизлик бўлинмалари фақат “жиноятдан кейинги чора” билан чекланса, бундай ҳолатлар такрорланиши эҳтимоли катта.
Шу боис экспертлар фикрича, келгусида ички ишлар тизимида психологик скрининг, доимий молиявий мониторинг ва коррупция хавфини баҳолаш тизимини жорий этиш муҳим. Фақат шундагина “қонунни ҳимоя қилувчи шахснинг уни бузиши”дек зиддиятли ҳолатларга чек қўйиш мумкин бўлади.
