Ўзбекистонда дори воситалари хавфсизлиги масаласи яна кун тартибига чиқди. Жорий йилнинг дастлабки 9 ойи давомида мамлакат бўйлаб 60 554 номдаги (жами 4 308 090 ўрам) дори воситалари ва тиббий буюмлар муомаладан чиқарилди. Улар экспертиза натижаларига кўра тиббиёт амалиётида қўллаш учун яроқсиз, хавфли ёки қалбаки деб топилган.
Маълумотларга кўра, Фармацевтика маҳсулотлари хавфсизлиги марказига 2025 йилнинг январь–сентябрь ойларида 1 757 та расмий мурожаат келиб тушган. Уларнинг барчаси ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан аниқланган шубҳали дори воситалари бўйича юборилган бўлиб, тегишли лаборатория таҳлиллари ўтказилган.
Энг кўп аниқланган ҳолатлар
Марказ маълумотларига кўра, таҳлил натижасида қуйидаги турдаги ҳуқуқбузарликлар аниқланган:
42 619 номдаги (2 401 297 ўрам) дори — давлат рўйхатидан ўтмаган;
13 852 номдаги (1 645 612 ўрам) — мувофиқлик сертификатисиз ишлаб чиқарилган;
613 номдаги (30 206 ўрам) — ёрлиқлаш талабларига жавоб бермаган, яъни контрафакт маҳсулот;
3 088 номдаги (59 814 ўрам) — яроқлилик муддати ўтган дори воситалари;
117 номдаги (40 191 ўрам) — тўлиқ қалбаки дори воситалари;
265 номдаги (130 970 ўрам) — кучли таъсир қилувчи моддалар таркибида бўлиб, тиббиёт амалиётида қўллаш мумкин эмас.
Натижада ушбу маҳсулотларнинг барчаси муомаладан чиқарилиб, ноқонуний дори айланмасига қаттиқ зарба берилди.
Қалбаки дори — жамият учун икки баробар хавф
Фармацевтика соҳаси мутахассисларига кўра, қалбаки дори воситалари нафақат бемор саломатлиги, балки бутун соғлиқни сақлаш тизими учун ҳам жиддий таҳдиддир.
“Бундай дорилар таркибидаги фаол моддалар миқдори нормадан паст ёки бутунлай йўқ бўлиши мумкин. Бу эса беморда касалликнинг авж олиши, антибиотикларга чидамлилик ёки ҳатто ўлим ҳолатларига сабаб бўлади”, — дейди Марказ мутахассиси.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, дунёдаги ҳар ўнта дори воситасидан бири қалбаки ёки сертификатсиз ҳисобланади. Айниқса, интернет орқали сотиладиган препаратлар хавф гуруҳига киради.
Сабаб — назоратнинг етишмаслиги ва арзон дорига талаб
Таҳлилларга кўра, бундай ҳолатларнинг кўпайишига иккита асосий омил таъсир қилмоқда:
Дори бозорида арзон маҳсулотларга талаб юқори. Аҳоли кўпинча нархи паст препаратларни танлагани боис қалбаки дори ишлаб чиқарувчилар учун бозор очилади.
Назорат механизмлари етарли даражада самарали эмас. Лицензиясиз дори ишлаб чиқариш ва сотиш ҳолатлари ҳануз мавжуд.
Фармацевтика соҳасидаги ҳуқуқшунослар таъкидлашича, айрим ҳолларда қалбаки дори воситалари расмий дори дўконларида ҳам учраб қолмоқда, бу эса назорат тизимидаги камчиликни кўрсатади.
Келгусида нималар кутилмоқда?
Бугунги кунда Фармацевтика маҳсулотлари хавфсизлиги маркази томонидан “Дори воситалари электрон мониторинг тизими”ни жорий этиш ишлари олиб борилмоқда. Ушбу тизим орқали ҳар бир дори қутисининг рақамли штрих-коди орқали унинг келиб чиқиш манбасини текшириш мумкин бўлади. Бу тизим тўлиқ ишга тушса, қалбаки ва контрафакт дори айланмаси бир неча баробар қисқариши кутилмоқда.
Шу билан бирга, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги ўртасидаги ҳамкорлик янада кучайтирилаётгани қайд этилди.
Хулоса
9 ой давомида 4 миллиондан ортиқ ўрам дори воситаси муомаладан чиқарилгани — бу рақам ортида жуда катта меҳнат, таҳлил ва назорат турибди. Бироқ бу ҳолат фармацевтика бозоридаги қалбаки маҳсулот муаммоси ҳануз долзарблигини кўрсатмоқда.
Тизимли электрон назорат, аҳолида дори танлаш маданиятини ошириш ва лицензиясиз фаолият юритувчиларга нисбатан қатъий чоралар — бу муаммонинг ягона амалий ечимидир.
