Ўзбекистонда айрим шахсларга саломатлик ҳолати туфайли автомобилда хавфсизлик камарини тақмасликка рухсат берилиши кутилмоқда. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги жамоатчилик муҳокамасига қўйган янги норматив лойиҳасида сўз боради. Ҳужжатга кўра, фақат тиббий асосга эга 17 та ҳолатда бу имтиёз берилади.

Яъни, бу — “ҳар ким хоҳласа тақмаса бўлади” дегани эмас. Фақат белгиланган касаллик ёки жароҳат турига эга бўлган шахслар, электрон тиббий маълумотнома орқали расмий тасдиқ олганидан кейингина хавфсизлик камарини тақмаслик ҳуқуқига эга бўлади. Бу маълумотнома “Электрон соғлиқни сақлаш” ахборот тизимида шакллантирилади ва у QR-код орқали текширилади.

Қайси касалликлар рухсатга киради?

Лойиҳада кўрсатилган ҳолатлар сони — 17 та. Улар орасида синишлар, оғир ўпка ва юрак касалликлари, семизлик, аллергик ва неврологик муаммолар, шунингдек ҳомиладорлик ҳолати бор. Жумладан:

• умров ёки тўш суяги синиши;

• елка ёки қовурғалар синиши;

• умуртқа поғонасининг компрессион синиши;

• сурункали ўпка обструктив касалликлари (IV босқич);

• бронхиал астма (IV босқич);

• ўпканинг интерстициал зарарланиши;

• ўпканинг бир қисми ёки бутуни олиб ташланган ҳолатлар;

• сурункали юрак етишмовчилиги (III ёки декомпенсация босқичи);

• морбид семизлик (BMI ≥ 40);

• паст бўйлик (150 см дан паст);

• неврологик касалликлар туфайли елка ёки қўл ҳаракати чекланган ҳолатлар;

• оғир аллергик ёки дерматологик касалликлар (экзема, псориаз ва ҳ.к.);

• кўкрак ёки елка соҳасида протез ёки имплант бўлган шахслар;

• кўкрак ёки қорин бўшлиғига ўтказилган очиқ операциялар;

• стомалар (сунъий чиқиш йўли) қўйилган беморлар;

• кўкрак қафасидаги йирик ўсмалар;

• ҳомиладор аёллар.

Электрон маълумотнома қандай берилади?

Бу рухсатни ҳар ким хоҳиши билан ололмайди. Фуқаро ўзининг бирламчи тиббий муассасасига — поликлиника ёки оилавий шифокорига мурожаат қилиши керак бўлади. Шифокор касалликни тиббий асосда тасдиқлайди, маълумотни электрон тизимга киритади ва QR-кодли маълумотнома шакллантирилади. Ҳужжатнинг амал қилиш муддати — олти ой. Шу муддат тугагач, уни қайта расмийлаштириш лозим бўлади.

Бу тизим орқали назорат кучаяди — яъни, йўл ҳаракати ходими QR-кодни текшириб, ҳақиқатан ҳам фуқаро бу имтиёзга эга эканлигини аниқлай олади.

Нега бу лойиҳа муҳокамага сабаб бўлди?

Айрим фуқаролар бу янгиликни “хавфсизлик қоидаларини сусайтириш” деб қабул қилди. Аммо мутахассислар фикрича, лойиҳанинг асосий мақсади — жисмонан хавфсизлик камаридан фойдалана олмайдиган шахсларни жарима ёки ноқулайликдан ҳимоя қилиш. Масалан, кўкрак қисмида синиш ёки имплант бўлган шахс учун камарни тақиш нафақат оғриқли, балки соғлиқ учун хавфли бўлиши мумкин.

Соғлиқни сақлаш вазирлиги бу руйхат “жуда чекланган доира” учун мўлжалланганини, яъни ҳар қандай касаллик бундай имтиёз бермаслигини таъкидламоқда. Шу билан бирга, лойиҳа ҳали муҳокама босқичида — жамоатчилик фикри асосида ўзгариш киритилиши эҳтимолдан холи эмас.

Таҳлил: хавфсизлик ва инсонпарварлик ўртасидаги мувозанат

Бу ташаббус — инсон саломатлигини инобатга олувчи, бироқ хавфсизлик тамойилларига зид келмайдиган ечим сифатида кўрилади. Амалдаги қонунчиликка кўра, ҳар бир ҳайдовчи ва йўловчи хавфсизлик камарини тақиши шарт. Аммо тиббий кўрсатма бўлган ҳолларда истисно қилиш — жаҳон амалиётида ҳам учрайди.

Масалан, Германия, Канада ёки Япония каби давлатларда ҳам шифокор хулосаси асосида маълум ҳолатларда камар тақмасликка рухсат берилади. Ўзбекистонда бу тартибни электрон тизим орқали жорий этиш — коррупция эҳтимолини камайтириши, ҳужжатлар қалбакилаштирилишининг олдини олиши кутилмоқда.

Шу билан бирга, йўл ҳаракати хавфсизлиги соҳаси мутахассислари “рухсатлар чекланган, қисқа муддатли ва аниқ текширув орқали берилиши керак”лигини уқтирмоқда. Чунки, агар тизим суиистеъмол қилиниб кетса, бу ҳалокатли оқибатларга олиб келиши мумкин.

Хулоса

Лойиҳа жорий этилиши орқали юзлаб беморлар реал енгилликка эга бўлади, бироқ назорат механизми қаттиқ бўлиши шарт. Бу нафақат тиббий, балки ижтимоий масъулият масаласидир. Хавфсизлик камари — ҳаётни сақлаб қоладиган оддий восита. Шунинг учун бу имтиёздан фақат ҳақиқий зарурат борларгина фойдаланиши лозим.