2022 йил Ўзбекистон иқтисодиёти учун жиддий синовлар даври бўлди. Иқтисодий ислоҳотлар ва тадқиқотлар маркази шу даврда мамлакатнинг ривожланиш жараёнини таҳлил қилди.

Пандемиядан кейинги тикланишга глобал конюнктуранинг беқарорлиги, асосий савдо шериклари бўлган мамлакатлар иқтисодиётидаги қийинчиликлар, жаҳон бозорларидаги нархлар тебранишлари, транспорт ва логистика занжирларининг узилиши, вазиятнинг умумий ноаниқлиги каби омиллар таъсир ўтказди.

Бироқ иқтисодиёт ташқи қийинчиликларга чидамлилигини кўрсатди. Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, Ўзбекистон ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 2022 йилда 5,7 фоизга ўсган, аммо ўсиш суръати 2021 йилга (7,4 фоиз) нисбатан пасайган.

Ноқулай ташқи шароитлар фонида асосий савдо шериклари бўлган мамлакатлардаги вазият турлича ривожланди.

Қирғизистонда 2022 йилда ЯИМ 7 фоизга ўсган бўлса, 2021 йил охирида ўсиш 3,6 фоизни ташкил қилган. Қозоғистонда ўсиш суръатлари 2021 йилдаги 4,3 фоиздан 2022 йилда 3,1 фоизга пасайди.

Мутахассисларнинг фикрича, Хитой ЯИМнинг ўсиш суръати ўтган йил охиригача секинлашди ва тахминан 3 фоизни ташкил қилди. Россия иқтисодиёти йил охирида можаро ва санкциялар фонида таназзулга юз тутди. Натижада январь—ноябрь ойларида Россия иқтисодиёти 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 2,1 фоизга камайди.

2022 йилда Ўзбекистонда инфляция 2021 йилдаги 10 фоиздан 12,3 фоизгача тезлашди. Бу, асосан, жаҳон миқёсида нархларнинг ошиши, Ўзбекистон бозорига асосий етказиб берувчи бўлган мамлакатларда маҳсулотлар таннархининг ошиши билан боғлиқ.

Масалан, мамлакат импортнинг қарийб 20 фоизи тўғри келувчи Россияда инфляция 2021 йилда 8,4 фоиздан 2022 йилда 11,9 фоизгача ўсди. Худди шу даврда Қозоғистонда (Ўзбекистон импортининг тахминан 11 фоизи) инфляция 8,4 фоиздан 20,3 фоизгача ўсди.

Ўзбекистонда 2022 йилда озиқ-овқат маҳсулотлари нархи асосан 15,6 фоиз (2021 йилда 13 фоиз) ва ноозиқ-овқат маҳсулотлари нархи 10,7 фоизга (7,8 фоиз) ошди. Пуллик хизматлар нархларининг ўсиши 8,4 фоиз (7,7 фоиз) ўртача даражасида сақланиб қолди.

Йил охирида асосий капиталга инвестициялар 0,5 фоизга қисқарди. Шу билан бирга, марказлаштирилган инвестицияларни камайиш тенденцияси давом этмоқда, уларнинг ҳажми 23 фоизга пасайди.

Ҳукумат томонидан кафолатланган хорижий инвестициялар, кредитлар ва кредитларни жалб қилиш бўйича меъёрий чекловлар уларнинг 33 фоизга қисқаришига олиб келди. Шунингдек, бюджет маблағлари ҳисобидан инвестициялар 15 фоиздан кўпроққа камайди.

Шу билан бирга, марказлаштирилмаган инвестициялар ҳажмининг 4,9 фоизга ўсиши кузатилмоқда. Хусусан, марказлаштирилмаган инвестицияларнинг аксарият қисмини ташкил этувчи тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар 1,3 фоизга ошиб, 8,5 миллиард долларни ташкил этди.

Корхоналар ҳисобидан йўналтирилган инвестициялар 8,9 фоизга, аҳоли маблағлари 3,2 фоизга, тижорат банклари кредитлари ва бошқа қарз маблағлари 7,8 фоизга ошди.

Умуман олганда, йил давомида инвестицияларнинг умумий ҳажмида марказлашмаган инвестицияларнинг улуши 80,8 фоиздан 85,1 фоизгача ўсди, марказлаштирилган инвестицияларнинг улуши эса мос равишда 19,2 фоиздан 14,9 фоизгача пасайди.

Йил якунларига кўра, иқтисодиётнинг барча тармоқларида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши кузатилмоқда.

Саноатнинг ўсиш суръати 2021 йилга нисбатан 5,2 фоизгача секинлашди (2021 йилда ўсиш 8,8 фоизни ташкил этди). Энг катта ўсиш электр энергияси, газ таъминоти, буғ ва ҳавони тозалаш тармоғида 12,7 фоизга қайд этилган. Саноат тармоқларида ишлаб чиқариш ҳажми 5,3 фоизга ошди.

Қазиб олиш соҳасида ўсиш суръатлари 2021 йилда 10,8 фоиздан 2022 йилда 2,1 фоизгача пасаймоқда. Шу билан бирга, 2022 йилда истеъмол товарлари ишлаб чиқариш сезиларли даражада 19,4 фоизгача тезлашди (2021 йилда 13,9 фоиз).

^{Фото: Review}
Хизмат кўрсатиш соҳаси 2022 йилда 15,9 фоизга ошди (2021 йилда 19,5 фоиз). Барча соҳаларда ўсиш кузатилмоқда.

2022 йилда молиявий хизматлар энг юқори суръатларда — 29,3 фоиз, алоқа ва ахборотлаштириш хизматлари — 25,5 фоиз, таълим — 15,3 фоиз, турар жой ва овқатланиш — 14,7 фоиз, ижара ва прокат — 12,2 фоиз, соғлиқни сақлаш — 11,5 фоизга ўсди.

Транспорт соҳасида кўрсатилган хизматлар ҳажми 12,4 фоиз, автотранспорт хизматлари 6,5 фоиз, йўловчи айланмаси 5,6 фоизга ошди. Шу билан бирга, юк айланмаси бўйича ўсиш суръати 2021 йилда 11,8 фоиздан 2022 йилда 0,5 фоизгача секинлашди. Аксинча, чакана товар айланмасининг ўсиш суръати 2021 йилда 12 фоиздан 2022 йилда 12,3 фоизгача тезлашди.

Қурилиш соҳасида ўсиш суръатлари амалда 2021 йилдаги 6,8 фоизга нисбатан 6,6 фоизга, ўтган йил даражасида қолмоқда.

Қишлоқ хўжалигида ўсиш суръати бироз пасайиб, 3,6 фоизга етди (2021 йилда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши 4 фоизни ташкил этди).

Ташқи савдо фаолияти 2022 йил охирига қадар кенгайишда давом этди. Мустақиллик тарихида биринчи марта ташқи савдо ҳажми 2021 йилга нисбатан 18,6 фоизга ўсиб, 50 миллиард долларга етди.

Шунингдек, экспорт кўрсаткичлари 2022 йилда рекорд ўрнатди, уларнинг ҳажми йил якунига кўра 15,9 фоизга ўсиш билан 19 миллиард доллардан ошди (2021 йилда ўсиш 10,3 фоизни ташкил этди). Кўриб чиқилаётган даврда импорт 20,4 фоизга ошди.

2022 йилда экспорт ҳажмининг ўсиши хорижда озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб беришнинг 24 фоизга, энергетика ташувчилар ва нефть маҳсулотлари 34 фоизга, кимё маҳсулотлари 17 фоизга, машина ва ускуналар етказиб бериш ҳажмининг 41 фоизга ошиши билан боғлиқ.

Тўқимачилик маҳсулотлари экспорти 8,6 фоизга ўсди ва 3,2 миллиард долларга етди. Хизматлар экспорти ҳажми эса 1,5 баробар ўсиб, 4 миллиард долларни ташкил этди. Таъкидланичиша, 2022 йилда ҳам 2021 йилдаги каби — 4,1 миллиард доллар миқдордаги олтин экспорт қилинган.

Импортда асосий ўсиш машина ва асбоб-ускуналар таъминотининг 16 фоизга, кимёвий маҳсулотларнинг 19 фоизга, озиқ-овқат маҳсулотларининг 35 фоизга, рангли металлар ва улардан тайёрланган маҳсулотларнинг 45 фоизга, қора металлар ва улардан тайёрланган маҳсулотларнинг 18 фоизга, энергия ва нефть маҳсулотларининг 15 фоизга ўсишига тўғри келди. Хизматлар импорти ҳажми 43 фоизга ошди.

Умуман олганда, 2022 йилда кўплаб ташқи ва ички қийинчиликларга қарамай, Ўзбекистон иқтисодиёти барқарорликни намоён этди. 2022 йил учун прогноз қилинган ўсиш суръатларига амалда эришилди.

Табиийки, шоклар ва глобал конъюнктура иқтисодий ривожланишга салбий таъсир кўрсатди. Бу эса иқтисодиёт тармоқларида ўсиш суръатларининг секинлашишига ва инфляциянинг тезлашишига олиб келди.

Шу билан бирга, ташқи иқтисодий фаолиятдаги қийинчиликларга қарамай, нохом ашё экспортнинг ўсиши ва чет элга маҳсулот етказиб бериш географиясининг диверсификацияси кузатилди.

Халқаро экспертлар ва ташкилотларнинг ҳисоб-китобларига кўра, 2023 йил геосиёсий қарама-қаршиликнинг кучайиши, коронавирус билан боғлиқ вазият бўйича ноаниқликнинг давом этиши фонида жаҳон иқтисодиёти учун жиддий муаммолар ва глобал таназзул хавфини келтириб чиқаради.

Шундай қилиб, Ўзбекистон иқтисодиёти жорий йилда ҳам ноқулай шароитларда ривожланишда давом этади. Ташқи хатарларни ҳисобга олган ҳолда, ЯИМ ўсиши 2023 йилда 5,3 фоизга етиши ва кейинги йилларда тезлашиши кутилмоқда.