Бирламчи суяк саратони, яъни бошқа органларда содир бўладиган касалликларни ҳисобга олмаган ҳолда суякларда ривожланадиган, лекин кейинчалик суякларга метастаз берадиган саратон, ўсмаларнинг энг кенг тарқалган турларидан ҳисобланмайди.
Аслини олиб қараганда, ушбу хасталик ҳар йили дунёда ташхис қўйиладиган саратон касаллигининг бор йўғи 0,2 фоизини ташкил қилади. Дунёда ҳар йили 3600 га яқин суяк саратони билан касалланган беморлар аниқланади. Бу икки миллион ўпка саратони ёки 1,8 миллион йўғон ичак саратони ташхиси билан солиштирганда жуда кичик кўрсаткич.
Демак, муаммо унинг пайдо бўлишида эмас, балки, аниқланган 3600 та ҳолатнинг 1700 дан ортиғида одамларнинг ўлими билан тугайди. Шундай қилиб, биз ўлим даражаси юқори бўлган саратон тури ҳақида маълумот берамиз. Бундан ташқари, бошқа саратон касалликларидан фарқли ўлароқ, у катталарга қараганда ёшларда кўпроқ учрайди.
Мутахассисларнинг айтишларича, суяк саратони жойлашуви ва бошқа омиллар туфайли унинг ривожланишини назорат қилиш ҳам, даволаш ҳам жуда қийин. Бироқ, унинг қай даражада оғирлиги кўп жиҳатдан беморда мавжуд бўлган шиш турига боғлиқ бўлади. Шунинг учун, бугунги мақолада биз суяк саратонининг сабаблари, мавжуд бўлган турлари, симптомлари ва даволаш усуллари ҳақида маълумот берамиз.
Суяк саратони нима?
Суяк саратони - бу суякларнинг матрицасини синтезлашга ихтисослашган, суякларнинг 98% ини ташкил этувчи ва уларга бу тўқималарнинг мустаҳкамлиги ва қаттиқлигини берадиган суяк ҳужайраларида ривожланадиган касаллик.
Юқорида айтилганидек, суяк саратони камдан-кам ҳолатларда учрайди. Ва бу шундай муаммоки, кўп ҳолларда саратоннинг бошқа турларидан азият чекадиган болалар ва ўсмирларда тез-тез учрайди, чунки бу қаришга хос касаллик. Бу ёш гуруҳда суяк саратони тўртинчи ўринда туради.
Ҳар қандай саратон каби, суяк саратони ҳужайраларнинг ғайритабиий ўсишидан иборат бўлиб, уларнинг генетик материалидаги мутациялар туфайли бўлиниш даврларини тўғри тартибга солиш қобилиятини йўқотади, шунинг учун улар назоратсиз ўсади, бу эса ўсимтани келтириб чиқаради. Аксарият ҳолларда бу одамнинг соғлиғига хавф туғдиради ва саратон тоифасини олади.
Ушбу ҳолатда, суяк саратони танамиздаги исталган суяк ҳужайраларининг ҳар қандай тўпламида ривожланиши мумкин. Бунинг хавотирли жиҳати шундаки, унинг сабаблари номаълум бўлиб қолмоқда.
Турлари
Суяк саратонини аниқлашда ҳам, даволашда ҳам биринчи муаммолардан бири шундаки, жигар саратони каби, ўсимта аъзода аниқ жойлашганидан фарқли ўлароқ, суяк саратони бизнинг танамиздаги ҳар қандай суякда ривожланиши мумкин.
Шундай қилиб, ўсимтанинг ўзи ва табиатига қараб, суякларда ҳар хил турдаги ўсмалар мавжуд. Улар:
1. Остеосаркома
Ҳар йили ташхис қўйилган суяк саратонининг 35% дан 50% гача қисми остеосаркомалар бўлиб, улар суяк ҳужайраларида ривожланадиган малигн шишлардан иборат. Қолаверса, бу ёшларда кўпроқ учрайди. Дарҳақиқат, деярли 90% ҳолларда 30 ёшгача бўлганларга шундай ташхис қўйилади. Улар асосан оёқ, қўл ва тос суякларига таъсир қилади.
2. Хондросаркома
Бу ташхис қўйилган барча суяк саратонининг тахминан 10% ни ташкил қилади. У тоғай ҳужайраларидан келиб чиқади ва айниқса, ўрта ёшли одамларда кўп учрайди. Ҳозирча 20 ёшгача бўлган беморларда бундай ҳолатлар учрамаган. Саратон танадаги ҳар қандай қисмга, шу жумладан нафақат суякларга, балки трахея, ҳалқум ва кўкрак қисмларига ҳам жойлашиши мумкин.
3. Эуинг саркомаси
Бу ташхис қўйилган суяк саратонининг 15% ни ташкил қилади. У ҳам ёшлар орасида кўпроқ учрайди. Эуинг саркомаси тос суяги, қовурға, елка, қўл ва оёқ суяк ҳужайраларида ривожланади. 30 ёшдан ошган одамларда саратоннинг бу турини топиш жуда кам қийин.
4. Хатарли фиброхистиоцитома
Саратоннинг бу тури катталарда кўпроқ учрайди ва одатда болаларда ташхис қўйилмайди. Бу ҳам энг кенг тарқалган турлардан эмас, чунки малигн фиброҳистиёцитома одатда юмшоқ тўқималарда, масалан, тендонлар ва лигаментларда ривожланадию Шунингдек у суякларда ҳам ривожланиши мумкин. Бундай ҳолда, одатда, оёқлар, айниқса тиззага яқин жой ва қўллар шикастланади.
5. Гигант ҳужайрали суяк шиши
Саратоннинг бу тури ёш болалар ва ўсмирларда кўпроқ учрайди. У оёқ суякларида, айниқса тиззанинг яқинида ва қўлларда ривожланади. Унинг асосий хусусиятларидан бири шундаки, у қайталаниш тенденциясига эга, яъни жарроҳлик йўли билан олиб ташланган тақдирда ҳам ўша ҳудудда малигн шиш пайдо бўлиши одатий ҳолдир. Ҳар сафар пайдо бўлганда, у бошқа органларга, масалан, ўпкага метастаз бериш эҳтимоли кўпроқ.
6. Фибросаркома
Хавфли фиброхистиоцитомага ўхшаб, одатда юмшоқ тўқималарда ривожланади ва одатда болаларга таъсир қилмайди. Бироқ, бу саратоннинг табиати бошқача ва у жағнинг суякларида пайдо бўлиши одатий ҳолдир, бу суяк саратонининг бошқа турларида кам учрайди.
7. Хордома
Бу суяк саратонининг энг кам учрайдиган тури, лекин энг хавфлиси ҳисобланади. Хордома - бу бош суяги ва орқа мия суякларида ривожланадиган ўсма. Бу асосан 30 ёшдан ошганларда кўпроқ учрайди.
Сабаблари
Суяк саратони - бу хатарли ўсмалар турларидан бири бўлиб, биз унинг сабаблари ва хавф омиллари ҳақида кам маълумотга эгамиз. Баъзи одамларда бу ўсмалар пайдо бўлишининг сабаблари номаълум. Ва нима учун, деярли ҳамма бошқа саратонлардан фарқли ўлароқ, суяк саратонининг кўп қисми, биз кўрганимиздек, болаларда кўпроқ учрайди.
Унинг пайдо бўлиши генетика ва атроф-муҳит ўртасидаги мураккаб ўзаро таъсир туфайли юзага келади деб ишонилади. Аммо бунинг келиб чиқишида масалан, тамаки истеъъмолида ўпка саратони ёки бачадон бўйни саратони каби аниқ хавф омиллари кўринмайди. Тахминларга кўра бунда, , гарчи у кичик бўлса-да ирсий омиллар рол ўйнайди.
Аломатлар
Шифокорлар ва беморлар дуч келадиган яна бир катта тўсиқ шундаки, суяк саратони, одатда, ўсимта ривожланмагунча, сезиларли аломатларни кўрсатмайди. Ва шунда ҳам, бу унинг мавжудлиги тўғрисида аниқ сигналлар беришининг кафолати эмас. Симптомлар зарарланган суякка ва ўсимта ҳажмига боғлиқ.
Энг кўп учрайдиган аломатлар - бу ўсимта жойлашган ҳудудда суяк оғриғи, оғриқ ва яллиғланиш, ҳолсизлик ва чарчоқ, тез-тез синиш, вазн йўқотиш ва суякларнинг заифлашуви. Қандай бўлмасин, бу аломатларнинг ҳаммаси ҳам ҳар доим намоён бўлавермайди ва баъзида шундай бўладики, улар тананинг бошқа муаммолари билан, ҳатто жароҳат ёки қариш муаммоси билан чалкашиб кетади.
Бу шунингдек, бола суяк оғриғидан шикоят қилганда ҳеч бир ота-она боласини саратон касаллигига чалинганлигини ҳаёлига ҳам келтирмаганлиги туфайли эрта ташхис қўйишни қийинлаштиради.
Даволаш
МРТ, физик текширув, рентген нурлари ва керак бўлганда суяк тўқимаси биопсияси орқали ташхис қўйилгач, даволанишни иложи борича тезроқ бошлаш керак. Ва улар метастаз қилинишидан олдин тезда ташхис қўйилса ва даволанса, суяк саратонининг энг кенг тарқалган турлари 80% дан 90% гача омон қолади.
Муаммо шундаки, кўп ҳолларда у бошқа ҳаётий органларга метастаз бермагунча унинг мавжудлигини кўрсатмайди, бу ҳолда омон қолиш 30-50%гача камайиши мумкин. Шунинг учун касалликнинг аломатларини билиш жуда ҳам муҳимдир.
Агар у тезда аниқланган бўлса, саратон касаллигини даволаш учун олиб ташлаш операцияси етарли бўлиши мумкин, гарчи у кейинчалик яна қайтадан пайдо бўлиши хавфи мавжуд бўлса ҳам. Оғирроқ ҳолатларда ва агар шифокор зарур деб ҳисобласа, кимётерапия ёки радиотерапия курсларидан ўтиш керак бўлади. Бунда ўсимта локализация қилинган бўлса, одатда бу муолажа самарали бўлади.
