Кириш: "Бир доллар — бир дунё" замонаси тугаяптими?

Бугунги кунда Ўзбекистон бозорида нархлардан тортиб то одамларнинг орзусигача ҳаммаси долларнинг кайфиятига қараб ўзгаради. Валюта айирбошлаш шохобчаларидаги эълон қилинган курс кўпинча одамларнинг кайфиятини белгилайди. Лекин сўнгги йилларда яна бир "валюта" пайдо бўлди — у ҳали банкларда сотилмайди, лекин бозорда "ишлайди": криптовалюта.

У ҳолда савол туғилади: эртага долларни криптовалюта алмаштирадими? Ёки биз иккиси ўртасидаги "валюта уруши"ни бошдан кечирамизми?

1. Долларлашув – мустақилликка кўринмас халақит

Ўзбекистон иқтисодиёти долларга кучли боғланган. Импорт қарийб бутунлай долларда амалга оширилади. Узоқ йиллар одамлар ўз маблағини сўмда эмас, долларда сақлашга ўрганди. Бу, бир томондан, инфляциядан ҳимоя десак, иккинчи томондан – миллий иқтисодий сиёсатга ишончсизлик белгиси.

Бугунги кунга келиб, сўм мустақил миллий валюта эмас, балки **доллар қийматининг "ойнаси"**га айланиб қолган. Унинг нархи кўпинча ички омилларга эмас, ташқи босимларга боғлиқ ҳолда ҳаракатланади.

2. Криптовалюта – янги "иқтисодий ҳимоя" воситасими?

Криптовалюта, хусусан биткойн, сўнгги йилларда "рақамли олтин" сифатида талқин қилина бошлади. Айниқса, инфляция юқори бўлган давлатларда одамлар криптовалютани ўз активларини сақлаш воситаси сифатида кўришяпти. Унинг доллардан фарқи:

• Унга ҳеч қайси давлат ёки марказий банк назорат қилмайди.

• Таъминот чекланган — биткойн масалан, фақат 21 миллион.

• Инфляциядан қочиш воситаси сифатида кўрилади.

Ўзбекистонда ҳам катта аудитория криптовалютадан доллар ўрнини босувчи восита сифатида фойдаланмоқда. Ва бу — расмий валюта сиёсати учун жиддий "сигнал".

3. Валюта курслари ва крипто: янги кураш майдони

Ҳар бир давлатда валюта курси иқтисодий сиёсати учун “нафас йўли” ҳисобланади. Ўзбекистон бу борада охирги йилларда эркинлик томон қадам ташлади: банклар тўғридан-тўғри айирбошлашга рухсат олди, бозор курси шаклланди. Лекин криптовалюта бу ҳудудга “лойқа сув” сифатида кириб келди.

Келажакда биз қуйидаги сценарийлардан бирини кўришимиз мумкин:

• Сценарий 1: Криптовалюта кучайса, доллар ва сўм ўртасидаги нисбат аҳамиятини йўқотади. Нархлар криптоэквивалентларда ҳисобланиши мумкин.

• Сценарий 2: Давлат криптовалютани тўлиқ тартибга солади ёки чеклайди, сўмни ҳимоя қилади.

• Сценарий 3: "Электрон сўм" каби рақамли миллий валюталар криптовалюта ва доллар ўртасидаги кўприк вазифасини бажаради.

4. Қарор вақти: криптони кучайтиришми, ё долларга боғлиқликни камайтиришми?

Ўзбекистонда криптовалюта фаолияти ҳозирча чекланган. Уни товарлар учун тўлов сифатида қўллаш мумкин эмас. Бироқ одамлар ва бозор у билан аллақачон ишлаяпти — расмий муносабат эса ортда қолган. Агар давлат долларлашувни камайтиришни истаса, фақат чеклов билан эмас, муқобил яратиш орқали ҳаракат қилиши керак:

✅ рақамли сўм ишга тушириш
✅ криптовалюта савдосини расмийлаштириш ва хавфсизлаштириш
✅ криптоактивлар орқали сармояни жалб қилиш

Хулоса: Валюта келажаги – танлов эмас, стратегия масаласи

Яқин 5-10 йилда Ўзбекистон аҳолиси валюта масаласида янги танловларга дуч келади. Сўмнинг барқарорлигига ишонч тикланмаса, одамлар доллар ва криптовалютага юз тутаверади. Бу эса миллий иқтисодиётда бошқа давлатларнинг ва норасмий бозорларнинг таъсирини кучайтиради.

Давлат учун танлов аниқ:
Криптовалютадан қўрқмасдан, ундан оқилона фойдаланиш йўли билан долларлашувдан аста-секин халос бўлиш.
Аҳоли ва бизнес учун эса энг катта актив — бу маълумот ва саводхонлик: валюта курси энди фақат банк ойналарида эмас, криптобиржаларда ҳам шаклланмоқда.