“Healthline” tibbiy nashri vazn yo‘qotish, ozish haqida eng keng tarqalgan afsonalarni ilmiy asoslar bilan tahlil qildi:
Internetda vazn yo‘qotish bo‘yicha ko‘plab maslahatlar mavjud. Ularning aksariyati isbotlanmagan yoki samarasiz. Quyida vazn yo‘qotish haqidagi eng keng tarqalgan 12 ta yolg‘on, mif va noto‘g‘ri tushunchalar haqida so‘z boradi.
1. Barcha kaloriyalar teng
Kaloriya energiya o‘lchovidir. Barcha kaloriyalar bir xil energiya tarkibiga ega. Biroq bu barcha kaloriya manbalari sizning vazningizga bir xil ta’sir qiladi degani emas. Turli xil ovqatlar turli xil metabolik yo‘llardan o‘tadi hamda ochlik va tana vaznini tartibga soluvchi gormonlarga turlicha ta’sir ko‘rsatadi.
Masalan, protein kaloriyasi yog‘ yoki uglevodli kaloriya bilan bir xil emas. Uglevodlar va yog‘larni oqsil bilan almashtirish metabolizmni kuchaytirishi va ishtahani pasaytirishi mumkin, shu bilan birga vaznni tartibga soluvchi ba’zi gormonlar funktsiyasini optimallashtiradi (Manba: 1, 2, 3).
2. Vazn yo‘qotish tizimli jarayondir
Vazn yo‘qotish ba’zi odamlar o‘ylagandek tizimli jarayon emas. Ba’zi kunlar va haftalarda siz vazn yo‘qotishingiz, ba’zilarida esa biroz vazn olishingiz mumkin. Bu tashvishga sabab bo‘ladigan holat emas. Tana vaznining bir necha funt yuqoriga va pastga o‘zgarishi odatiy holdir.
Misol uchun, siz ovqat hazm qilish tizimida ko‘proq oziq-ovqat olib yurasiz yoki odatdagidan ko‘proq suvni ushlab turasiz. Bu ayollarda yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi, chunki suv vazn hayz davrida sezilarli darajada o‘zgarishi mumkin (manba).
3. Turli qo‘shimchalar vazn yo‘qotishga yordam beradi
Vazn yo‘qotish sanoati juda keng rivojlangan. Turli kompaniyalar ularning qo‘shimchalari aql bovar qilmas ta’sirga ega ekanligini ta’kidlaydilar, ammo ular odatda kamdan-kam samarali bo‘ladi.
Qo‘shimchalarning ba’zi odamlarda samara berishining asosiy sababi platsebo effektidir. Odamlar marketing taktikasiga tushib qolishadi va qo‘shimchalar vazn yo‘qotishga yordam berishiga ishonishadi, shuning uchun ular nima yeyayotganlarini ham nazorat qila boshlaydilar.
4. Semirib ketish biologiyaga emas, irodaga bog‘liq
Sizning vazningiz iroda kuchiga bog‘liq deyish noto‘g‘ri. Semirib ketish juda murakkab jarayon bo‘lib, u o‘nlab, balki yuzlab omillarga bog‘liq.
Ko‘p genetik o‘zgarishlar semizlik bilan bog‘liq, shuningdek, gipotireoz, polikistik tuxumdon sindromi va depressiya kabi turli xil tibbiy sharoitlar vazn olish xavfini oshirishi mumkin (manba).
Inson tanasi vaznini tartibga soluvchi ko‘plab gormonlar va biologik yo‘llar mavjud. Bu gormonlar disfunksiyasi vazn yo‘qotish va semirib ketishdan saqlanishni ancha qiyinlashtiradi (manba).
Masalan, leptin ochlikni tartibga soluvchi gormon bo‘lib, to‘yganingizda miyangizga xabar beradi. Agar tanangiz leptinga chidamli bo‘lib qolsa, miya uning signallariga to‘g‘ri javob bermaydi, bu ortiqcha ovqatlanish va vazn ortishiga olib keladi (manba). Leptin tomonidan boshqariladigan ochlik signaliga qarshi iroda kuchini ishga solish va ongli ravishda kamroq ovqatlanishga urinish juda qiyin.
5. Kamroq ovqatlanib, ko‘proq harakat qilish kerak
Tana yog‘i shunchaki saqlanadigan energiyadir. Yog‘ yo‘qotish uchun siz olganingizdan ko‘ra ko‘proq kaloriya yoqishingiz kerak. Shu sababli, kam ovqatlanish va ko‘proq harakat qilish vazn yo‘qotishga olib kelishi mantiqiy tuyiladi. Ushbu maslahat nazariy jihatdan ishlayotgan bo‘lsa-da, ayniqsa, agar siz doimiy turmush tarzini o‘zgartirsangiz, bu jiddiy vazn muammosi bo‘lganlar uchun yomon tavsiyadir.
Ushbu maslahatga amal qilgan ko‘pchilik fiziologik va biokimyoviy omillar ta’sirida yo‘qotilgan vaznni qaytarib yig‘ib olishadi (manba). Parhez va jismoniy mashqlar orqali vazn yo‘qotish uchun fikrlash va xatti-harakatlarda sezilarli hamda doimiy o‘zgarishlarni qabul qilish kerak. Faqat oziq-ovqat iste’molini kamaytirish va jismoniy faollikni oshirish yetarli emas.
6. Uglevodlar sizni semirtiradi
Kam uglevodli diyetalar vazn yo‘qotishga yordam beradi (manba: 1, 2). Ko‘p hollarda bu ongli kaloriya cheklovisiz ham sodir bo‘ladi. Agar siz uglevodlarni kam iste’mol qilsangiz va ratsioningizda protein miqdori yuqori bo‘lsa, siz vazn yo‘qotasiz (manba: 1, 2).
Shunga qaramay, bu uglevodlar vazn ortishiga olib keladi degani emas. Semirib ketish epidemiyasi 1980-yillarda boshlangan bo‘lsa, odamlar juda uzoq vaqtlardan buyon uglevodlarni iste’mol qilib kelmoqdalar. Darhaqiqat, uglevodlarga boy oziq-ovqatlar juda foydalidir. Boshqa tomondan, tozalangan donalar va shakar kabi tozalangan uglevodlar, albatta, vazn ortishi bilan bog‘liqdir.
7. Yog‘ semirtiradi
Yog‘ har bir gramm uchun taxminan 9 kaloriya beradi, bu uglevodlar yoki oqsillardan grammiga atigi 4 kaloriyaga farq qiladi.
Yog‘lar yuqori kaloriyali taomlar va fast-fudlarda keng tarqalgan. Shunga qaramay, iste’mol qilinadigan kaloriya miqdori sog‘lom oraliqda bo‘lsa, yog‘ odamni semirtirmaydi.
Bundan tashqari, ko‘plab tadqiqotlarda yog‘li, ammo past uglevodli bo‘lgan parhez vazn yo‘qotishiga olib kelishi ko‘rsatilgan (manba). Ratsionni zararli, yuqori kaloriyali yog‘li ovqatlar bilan to‘ldirish sizni, albatta, semirtiradi. Ammo bu makroelement yagona aybdor emas. Darhaqiqat, inson tanasi to‘g‘ri ishlashi uchun sog‘lom yog‘larga muhtoj.
8. Ozish uchun nonushta qilib yurish muhim
Tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatadiki, nonushtani o‘tkazib yuboradigan odamlarning vazni muntazam ravishda nonushta qiladiganlarnikiga qaraganda ortiqcharoq. Bu nonushta qilish odatlari va tana vazni o‘rtasidagi potentsial bog‘liqlikni ko‘rsatadi, bu nonushtani o‘tkazib yuborish vazn ortishi yoki vaznni boshqarishda qiyinchiliklarga olib kelishi mumkinligini anglatadi (manba).
Biroq bu nonushta qiladigan odamlar boshqa sog‘lom turmush tarzi odatlariga ham ega bo‘lishi ehtimoli bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Haqiqatan ham, 309 nafar kattalar ishtirok etgan 4 oylik tadqiqot nonushta qilish odatlarining vaznga hech qanday ta’sirini aniqlamadi (manba).
Shuningdek, nonushta metabolizmni tezlashtiradi va bir necha marta kam porsiyada ovqat iste’mol qilish kishiga kun davomida ko‘proq kaloriya yoqishiga yordam beradi, degan qarash ham afsonadir (manba).
9. Fast-fud har doim semirtiradi
Fast-fudlarning hammasi ham zararli emas. Odamlarning salomatlik ongining ortishi tufayli ko‘plab tez ovqatlanish tarmoqlari sog‘lomroq ovqatlanish variantlarini taklif qila boshladilar. Ba’zilar hatto faqat sog‘lom taomlarni taqdim etishga e’tibor berishmoqda. Ko‘pgina arzon tez ovqatlanish restoranlari ko‘pincha o‘zlarining asosiy takliflariga sog‘lom muqobillarni taklif qilishadi. Bu sog‘lom ovqatlanishga alohida e’tibor qaratadigan har bir kishining talablariga javob bermasligi mumkin, ammo sog‘lom taom tayyorlash uchun vaqtingiz yoki kuchingiz bo‘lmasa, ular hali ham munosib tanlovdir.
10. Vazn yo‘qotish uchun parhezlar “ishlaydi”
Vazn yo‘qotish sanoati sizning diyetalar “ishlayotganiga” ishonishingizni xohlaydi. Biroq tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, parhez kamdan-kam hollarda uzoq muddatli natija beradi. Shunisi e’tiborga loyiqki, diyetada bo‘lganlarning 85 foizi bir yil ichida yo‘qotilgan kilogrammlarni qaytarib olishadi (manba). Bundan tashqari, tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diyetada bo‘lgan odamlarda kelajakda vazn olish ehtimoli ko‘proq.
Gap shundaki, siz vazn yo‘qotishga diyeta nuqtai nazari bilan yondashmasligingiz kerak. Buning o‘rniga, turmush tarzingizni butunlay o‘zgartirib, sog‘lom, baxtli va baquvvat inson bo‘lishni maqsad qiling.
11. Semirib ketgan odamlar nosog‘lom, ozg‘in odamlar esa sog‘lom hisoblanadilar
To‘g‘ri, semirib ketish bir qancha surunkali kasalliklar, jumladan, 2-toifa diabet, yurak xastaligi va ba’zi saraton turlari xavfini oshiradi (manba: 1, 2, 3).
Biroq semirib ketgan odamlarning ko‘pchiligi metabolik jihatdan sog‘lom bo‘ladi va aksincha ko‘plab ozg‘in odamlarda xuddi shunday surunkali kasalliklar uchraydi (manba).
Yog‘ning qayerda to‘planishi muhim. Agar sizning qorin bo‘shlig‘ingizda yog‘lar ko‘p bo‘lsa, sizda metabolik kasalliklar xavfi yuqori demakdir (manba).
12. Parhezli ovqatlar ozishga yordam beradi
Ko‘p zararli taomlar sog‘lom deb sotiladi. Misollar: kam yog‘li, yog‘siz va qayta ishlangan ovqatlar, shuningdek, yuqori shakarli ichimliklar. Oziq-ovqat, ayniqsa, qayta ishlangan mahsulotlar qadoqlaridagi sog‘liq uchun har qanday da’volarni tekshirib ko‘rish kerak. Ba’zida oziq-ovqat mahsulotining qadog‘i uning sog‘lom ozuqa ekanligini bildirsada, aslida buning teskarisi bo‘lishi mumkin.
