2011 йил январ ойида Тожикистон парламенти ХХР билан Тоғли Бадахшон ҳудудини Хитойга ўтказиш тўғрисидаги давлатлараро битимни ратификация қилди. Помир ерининг 1,1 минг квадрат километри учун Хитой Тожикистоннинг ташқи қарзининг муҳим қисмини кечган.
Шуни таъкидлаш керакки, парламент томонидан 100 фоиз маъқулланганига қарамай, бу факт кенг жамоатчиликдан яширилган эди. Тожикистон фуқаролари ўз ерларининг Хитойга берилиши тўғрисида фақат октябр ойида Хитой газеталаридан билиб олишди.
Олий Мажлис (маҳаллий парламент) депутатларидан бири ҳокимият қарорини қуйидагича изоҳлаган: "...Мен бутун Хитой Помир уларнинг ҳудуди сифатида кўрсатилган Хитой императорларининг ипак карталарини шахсан кўрдим".
90-йилларнинг бошидан бошлаб ХХР Совет Иттифоқининг собиқ чегараларини қайта кўриб чиқиш зарурлигини эълон қилиб, Марказий Осиё республикаларига мунтазам равишда босим ўтказмоқда. Бадахшоннинг айрим туманларини ўзлаштиришга биринчи уринишлар 1992-93 йилларда амалга оширилган. Бироқ Тожикистонда фуқаролар уруши ва тоғларда ҳокимиятнинг тез-тез ўзгариб туриши Хитойни олдинга силжишини кейинга қолдиришга мажбур қилган эди.
Эмомали Раҳмон ҳокимиятининг ўрнатилиши билан икки томонлама музокаралар қайта бошланди. 1999 йили Тожикистон Маркансу дарёси яқинидаги 200 км2 майдонни ХХРга ўтказди. Янги ўзлаштирилган ер Хитойнинг Шинжон-Уйғур автоном вилоятининг бир қисмига айланган.
Уч йил ўтгач, Э.Раҳмон шарқий қўшнисига яна 1000 км2 майдон бериш таклифи билан Хитойга борди. Бу сафар Тожикистон Қорасув назорати пункти ўрнатилган Мурғоб вилоятининг бир қисмини йўқотди. ХХРнинг Тожикистон Республикасига нисбатан умумий ҳудудий даъволари 28 000 км2 дан ортиқни ташкил қилади.
Помирнинг бориш қийин бўлган жойларида Хитойни нима ўзига жалб қилади? Жавоб оддий: минерал ресурслар. Совет Иттифоқи даврида бу ерда уран, олтин ва ноёб минералларнинг йирик конлари топилган. Маҳаллий баланд тоғли кўлларда замонавий саноат учун зарур бўлган юқори консентрацияли тузлар мавжуд.
Хитой нафақат қўшни давлатларнинг ресурслари учун курашмоқда. Шунингдек, у таълим соҳасидаги ёрдамини фаол равишда тарғиб қилади. Ҳар йили давлат дастурлари асосида 1000 га қадар тожикистонлик ўғил-қизлар ХХР университетларига қабул қилинади.
Бўлажак битирувчилар қайси мамлакат манфаатларини ҳимоя қилади?
Савол очиқлигича қолмоқда.
